Đậu đỏ nhỏ hạt (xích tiểu đậu) được trồng phổ biến ở các tỉnh phía Nam như Quảng Ngãi, Bình Định, Phú Yên, Khánh Hòa...
Xích tiểu đậu rất giàu chất dinh dưỡng như carbonhydrat (58 %), protein 21 %, lipid 0,5 %; các vitamin nhóm B (B1, B2); các nguyên tố vi lượng cần thiết cho cơ thể: Fe, Ca, P... Ngoài ra còn có sắc tố, phytosterol, các saponin tritecpenic... Xích tiểu đậu không chỉ là thực phẩm rất được ưa chuộng mà còn là vị thuốc hay.
Theo YHCT, Xích tiểu đậu vị ngọt, nhạt, chua, tính bình, vào các kinh tâm, tiểu tràng, có công năng thanh nhiệt giải độc, lợi thủy, tiêu thũng, trừ thấp, trừ mủ, hành huyết, chỉ huyết. Dùng trị nhiều bệnh tiêu hóa: đau dạ dày, tả, lỵ, đầy trướng bụng; bệnh tiết niệu: tiểu ngắn, đỏ, tiểu buốt, rắt; bệnh gan, mật hoặc mụn nhọt... Trên thực tế, Xích tiểu đậu được dùng trị một số chứng bệnh:
Trị đái tháo đường:
Bài 1: Xích tiểu đậu, Đậu xanh (lục tiểu đậu), Ý dĩ, mỗi vị 40g, nấu cháo ăn, tuần 2 - 3 lần.
Bài 2: Xích tiểu đậu (có thể ủ lên mầm), nấu với dạ dày lợn, tuần ăn 2-3 lần.
Trị chứng chảy máu hậu môn trước khi đại tiện: Xích tiểu đậu ủ cho nhú mầm, lấy ra phơi khô, Đương quy lấy phần phía đầu rễ (Quy đầu) có tịnh chỉ huyết tốt hơn, đồng lượng. Cả hai đều tán thành bột mịn, trộn đều, bảo quản trong lọ thủy tinh khô; để nơi cao ráo, thoáng gió. Ngày dùng 1-2 lần, mỗi lần 6g, uống với nước cơm hoặc nước cháo. Uống nhiều tuần cho tới khi hết các triệu chứng (Trường phong hạ huyết).
Trị tiểu buốt, tiểu ra máu: Dùng phương thuốc trên, ngày 10-20g bột, uống với nước đun sôi để nguội.
Trị trĩ chảy máu và đại tiện ra máu: xích tiểu đậu 20g, hòe hoa thán 12g, đương quy 8g. Cả 3 vị sắc lấy nước, trước khi uống, khi thuốc còn nóng có thể cho vào 4g cao a giao, hoặc cao da trâu, quấy cho tan đều để uống. Uống nhiều ngày cho đến khi hết các triệu chứng.
Trị mụn nhọt sưng đau: Xích tiểu đậu 20g, Hoàng bá nam (vỏ Núc nác), Ngưu tất, Kim ngân hoa, Bồ công anh, Đơn lá đỏ, mỗi vị 12g. Sắc uống ngày 1 thang, uống tới khi các triệu chứng thuyên giảm. Lưu ý: nếu mụn nhọt đã vỡ loét thì bỏ Kim ngân hoa.
Có thể dùng nước sắc lần cuối của phương thuốc này để rửa mụn nhọt, rồi thấm khô. Hoặc lấy hạt Xích tiểu đậu tươi hoặc khô, giã nát, thêm giấm thanh làm thành bột nhão, bôi vào mụn nhọt sưng đau. Hoặc lấy rễ tươi cây Đậu đỏ, giã nát đắp vào nơi sưng đau.
Trị phù thũng: Xích tiểu đậu, Cỏ may, Cà gai leo, Dây bòng bong, mỗi vị 30g. Sắc uống ngày một thang. Uống nhiều ngày tới khi các triệu chứng thuyên giảm. Nếu người bệnh có cơ thể hàn, cần sao đậu đỏ cho đen.
Để thanh nhiệt, nấu canh thang Xích tiểu đậu, hoặc Xích tiểu đậu với Ý dĩ, Xích tiểu đậu với Đại táo, ăn thường xuyên.
Ngoài ra, ăn Xích tiểu đậu nấu với Đại táo rất tốt cho người bệnh viêm gan vàng da hoặc phụ nữ sau khi sinh, máu hôi không sạch.
Loại Đậu đỏ khác (Phaseolus calcaratus Roxb.) cùng họ Đậu, hạt to hơn, dài 15 - 20 mm, hơi dẹt, vỏ cũng có mầu đỏ nâu chỉ dùng để làm thực phẩm.
GS.TS. Phạm Xuân Sinh
