Đặc điểm và công dụng của Xích đồng nam
Xích đồng nam còn gọi là cây Mò đỏ, tên khoa học Clerodendron Infortunatum L (1), họ Cỏ roi ngựa VERBENACEAE. Lá phiến hình tim to, mỏng; răng cưa nhỏ, chùy hoa ở ngọn các nhánh, cao 40 – 50cm. Hoa màu đỏ. Cây có chiều cao trung bình từ 1 – 1,5m. Xích đồng nam có thể trồng vào bất cứ tháng nào trong năm.
Xích đồng nam phân bố rải rác ở nước ta, được nhân dân dùng làm thuốc chữa bệnh u phì đại lành tính tuyến tiền liệt bằng cách sắc nước uống. Để có thể thu hái được loài dược liệu này người dân thường phải gom từng cây một, cắt khúc và phơi khô.
Từ kinh nghiệm chữa bệnh của dân gian, BS.Trần Xuân Dâng - Giám đốc Bệnh viện Đông y Hà Tĩnh đã điều chế thành công thuốc Hoàn xích hương chữa u phì đại lành tính tuyến tiền liệt. Sau thành công này, bản quyền được chuyển giao cho Công ty Cổ phần (CP) Dược và Thiết bị (TB) Y tế Hà Tĩnh. Công ty CP Dược và TB Y tế Hà Tĩnh đã điều chế ra thuốc Hoàn xích hương dưới dạng viên nén để điều trị bệnh u phì đại lành tính tuyến tiền liệt. Thuốc có tác dụng làm teo nhỏ khối phì đại lành tính tuyến tiền liệt (một bệnh khá phổ biến ở đàn ông cao tuổi), đồng thời cải thiện các rối loạn chức năng tiểu tiện do bệnh này gây nên.
Thuốc Hoàn xích hương đã được Bộ Y tế cho phép sản xuất lưu hành trên toàn quốc và được xếp vào danh mục thuốc thiết yếu. So với thuốc tân dược nhập ngoại chữa phì đại tuyến tiền liệt thì Hoàn xích hương dễ sử dụng, ít tác dụng phụ và giá thành cũng phù hợp với thu nhập của người dân Việt Nam.
Kỹ thuật trồng, chăm sóc và thu hái Xích đồng nam
Kỹ thuật trồng
• Ươm và trồng bằng cành
Ươm cành để trồng: Chọn cành khỏe mạnh ở những cây trưởng thành, cắt ngắn 4 – 6cm. Nếu có điều kiện nên ngâm phần gốc của cành vào dung dịch kích thích ra rễ trước khi tra vào bầu. Sau khi tra hom vào bầu, đặt vào luống, che nắng và giữ ẩm thường xuyên. Sau khi ươm khoảng 15 - 20 ngày, cây bắt đầu nảy mầm và bén rễ. Để cây phát triển tốt nên trồng vào vụ đông xuân.
Trồng trực tiếp bằng cành: Chọn cành có độ dài 5 – 15cm rồi cắm nghiêng xuống hố đã có phân hữu cơ trộn đất sẵn.
• Ươm và trồng bằng hạt
Ươm hạt để trồng: Khi quả chín, loại bỏ các hạt xấu, phơi khô, bảo quản nơi khô ráo, tránh độ ẩm quá cao. Trước khi ươm, ngâm nước 2 – 3 giờ cho hạt trương nước, sau đó vớt ra cho vào bầu.
Trồng trực tiếp bằng hạt: Khi quả chín, chọn những hạt tốt, vãi hạt trực tiếp xuống các luống đất đã làm sẵn, sau đó lấp đất 2 – 3cm; giữ ẩm bằng cách ủ rơm lên trên. Trong thời gian này, cần giữ ẩm thường xuyên, tránh ánh nắng trực tiếp vào các vùng hạt đã vãi.
Chăm sóc
Xích đồng nam có thể trồng được tất cả các tháng trong năm nhưng tốt nhất là trồng vào vụ đông xuân. Nếu trồng vào mùa nắng nên tưới nước, che nắng cho cây. Đối với những cây con, cần rào chắn cẩn thận. Để cây có thể tái sinh sau khi thu hoạch, dùng dao sắc cắt gọn ngang thân cây sao cho độ dài từ mặt đất đến điểm cắt khoảng 5 – 10cm.
Thu hoạch và sơ chế
Xích đồng nam sau khi phát triển cao từ 0,5 - 1,5m trở lên là có thể thu hoạch được. Đối với những cây khoẻ mạnh, chúng ta có thể chặt ngang cây (không được chặt quá sát gốc mà phải để gốc có độ cao từ 3 - 5cm để cây có thể tái sinh tốt), sau đó rửa sạch, cắt khúc khoảng 1 - 2cm và phơi khô (độ ẩm khoảng 20%), càng khô càng tốt. Đối với những cây yếu hơn có thể tỉa cành sau đó cắt khúc và phơi khô.n
(1): Xích đồng nam: Theo Đỗ Tất Lợi, tên khoa học là Clerodendron Infortunatum. Theo Võ Văn Chi, tên khoa học là Clerodendrum japonicum (Thunb) Sweet.
Trần Ngọc Thiết (CTQ số 70)
