Theo Đông y, Uy linh tiên vị cay mặn, tính ôn; vào kinh bàng quang. Có tác dụng thông kinh lạc, chỉ tý thống.
Uy linh tiên là rễ phơi khô của cây Uy linh tiên (Clematis sinensis Osbeck.) thuộc họ Hoàng liên (RANUNCULACEAE). Ngoài ra còn có Uy linh tiên nam là rễ cây Bạch hạc (Kiến cò) (Rhinacanthus communis Nees.) thuộc họ Ô rô (ACANTHACEAE). Cây mọc hoang và trồng ở nước ta. Uy linh tiên có saponin, clematichicol, đường...; Uy linh tiên nam có flavonid, hợp chất phenol, acid amin, acid hữu cơ, tanin, acid chrysophanic...
Theo Đông y, Uy linh tiên vị cay mặn, tính ôn; vào kinh bàng quang. Có tác dụng thông kinh lạc, chỉ tý thống. Tác dụng trừ phong thấp tý thống; gân co giật. Uy linh tiên nam chữa tăng huyết áp, phong thấp nhức gân, chân tay tê bại. Ngày uống 10 - 15g, dùng riêng hay kết hợp vị thuốc khác. Dùng ngoài trị hắc lào, eczema, herpes, chốc lở, ngứa. Liều dùng: 4 - 20g.
Sau đây là một số bài thuốc có Uy linh tiên:
Trừ phong giảm đau: trị phong thấp, đau khớp, thiên về phong tà, đau rút co quắp, đau di chuyển nhiều khớp, chân tê phù, đau nhức.
Bài 1: Uy linh tiên nghiền thành bột. Ngày uống 2 lần, mỗi lần uống 4-8g, uống với rượu hâm nóng. Trị phong thấp trở lạc (trở ngại đường lưu thông), đau lưng, đầu gối đau nặng không nhấc được.
Bài 2: Uy linh tiên 8g, Quế chi 8g, Phụ tử 8g, Khương hoạt 8g. Sắc uống. Trị phong thấp mạn tính, viêm khớp cấp tính đang phát.
Bài 3: rễ Uy linh tiên nam, Thiên niên kiện, Thổ phục linh, Tỳ giải, Cỏ xước, Cẩu tích, Cốt toái bổ; liều lượng bằng nhau 10 - 15g. Sắc uống. Chữa phong tê thấp, nhức xương, viêm khớp.
Trị đau dây thần kinh
Bài 1: Uy linh tiên 20g, Trứng gà 1 quả. Sắc bỏ bã, đánh trứng vào để uống. Trị đau dây thần kinh dạ dày.
Bài 2: Uy linh tiên 12g, Hoàng kỳ 12g, Đương quy 12g, Bạch thược 12g, Sinh khương 12g, Cát căn 16g, Độc hoạt 16g, Mộc qua 16g, Đại táo 10g, Quế chi 8g, Cam thảo 6g. Sắc uống trong ngày. Chữa đau dây thần kinh cổ, cánh tay.
Bài 3: Uy linh tiên 12g, Độc hoạt 12g, Đan sâm 12g, Tang ký sinh 12g, Ngưu tất 12g, Xuyên khung 12g, Phòng phong 8g, Quế chi 8g, Tế tân 8g, Chỉ xác 8g, Trần bì 8g. Sắc uống. Chữa đau thần kinh hông.
Lợi thấp, khỏi vàng da: trị chứng phù thũng, hoàng đản, đờm dãi trong ngực kéo hen suyễn, ho, nôn trớ.
Bài 1: Uy linh tiên sấy khô, nghiền thành bột mịn. Ngày uống 3 lần, mỗi lần lấy 12g bột trộn lẫn với trứng gà; lấy dầu Hạt cải hay dầu Vừng rán bột trứng mà ăn. Ăn liền trong 3 ngày. Khi ăn, kiêng ăn thịt trâu, bò, lợn và các thứ chua cay. Trị vàng da (hoàng đản) do viêm gan siêu vi cấp tính.
Trị hắc lào, eczema, herpes, chốc lở, ngứa
Bài 1: lá và cành non Uy linh tiên nam giã nát, thêm cồn 700 ngâm. Lấy nước bôi.
Bài 2: rễ Uy linh tiên nam (tươi hay khô), giã nát, ngâm rượu hoặc giấm trong 10 ngày. Lấy nước bôi.
Trị hóc xương cá: Uy linh tiên 12g, Sa nhân 4g. Sắc uống.
Kiêng kỵ: Uy linh tiên có tính chất tẩu tán (chạy tỏa nhanh), mạnh, làm hao tán khí huyết nên người khí huyết hư cấm dùng.
TS. Nguyễn Đức Quang
