Trâu cổ còn có tên gọi là Xộp xộp, Vảy ốc, Bị lệ, Vương bất lưu hành, tên khoa học là Ficus pumila L, họ Dâu tằm MORACEAE.
Xộp xộp là loại cây mọc leo hoặc mọc bám trên đá, trên các cây cổ thụ lớn, có thể dài tới 5 – 10m. Đường kính thân có thể lên tới 1cm, vỏ thân xù xì, chia đốt dài ngắn không đều nhau, ở đốt mọc ra các rễ. Cành có hai loại: Cành không mang hoa có lá nhỏ, dài 0,6 – 2,5cm, hình giống vảy ốc và cành mang hoa có lá to và dày, dài 2,5 – 10cm, rộng 1,5 – 4cm, mép nguyên, mặt lá ráp. Thân và lá non khi bẻ có nhựa mủ trắng. Hoa nhiều, đơn tính, đế hoa lõm. “Quả” thực ra là một quả giả vì cấu tạo bởi một đế hoa lõm hình chén, miệng khép kín, ở giữa có một lỗ thủng con. Trong quả có nhiều “hạt” và những “hạt” đó mới là quả thực. “Quả” con có màu lục, lúc chín có màu đỏ, có nhiều nhựa mủ trắng. Xộp xộp mọc hoang tại các tỉnh đồng bằng và miền núi nước ta. Trong vỏ quả có tới 13% chất gôm. Thủy phân chất gôm này cho glucoza, fructoza và arabinoza. Trong thân và lá có chứa một ít ancaloid. Cây Xộp xộp cho các vị thuốc sau:
• “Quả” gọi là Bị lệ thực, Lương phấn quả, Vương bất lưu hành: Là “quả” bổ dọc phơi khô. Có khi nhúng vào nước sôi một phút rồi mới phơi khô cho dễ bảo quản hơn.
• Cành mang lá phơi khô, gọi là Bị lệ lạch thạch đằng. Có khi người ta dùng cả lá và nhựa mủ làm thuốc.Theo các tài liệu cổ và kinh nghiệm dân gian, quả Xộp xộp là một vị thuốc bổ, chữa được di tinh, liệt dương, đau lưng, lỵ lâu ngày…
• Chữa mụn nhọt, thông đại tiểu tiện, tiêu độc, lợi sữa: Cành và lá Xộp xộp sắc uống hoặc nấu cao, ngày dùng 8 – 16g.
• Chữa đau xương, đau người: Quả Xộp xộp thái nhỏ, nấu với nước, lọc bỏ bã, cô đặc thành cao. Ngày uống 5 – 10g. Có thể dùng dây và lá phơi khô nấu cao.
• Chữa di tinh, liệt dương: Cành, lá Xộp xộp phơi khô 100g, Đậu đen 50g, rượu 250ml. Tất cả ngâm trong 10 ngày, lọc lấy rượu uống. Ngày uống 10 – 30ml.
Xuân Chi (CTQ số 71)
