Thiên ma còn có tên Xích tiễn, Định phong thảo, tên khoa học: Gastrodia elata Blume.), họ Lan (ORCHIDACEAE).
Bộ phận dùng làm thuốc là thân củ phơi khô của cây Thiên ma. Thường để cả củ khô, khi dùng đem ngâm nước Gừng thái lát.
Thiên ma có chất gastrodin, vanilin, vanilin alcol và một số chất khác. Theo Đông y, Thiên ma vị ngọt cay, tính bình; vào kinh can. Có công năng bình can tức phong hoạt lạc thông tý. Trị đau đầu hoa mắt chóng mặt (can phong huyễn vựng, đầu phong, đầu thống), tay chân tê bì, liệt nửa người, chứng phong thấp dính cứng khớp... Liều dùng: 4 - 12g. Sau đây là một số bài thuốc có dùng Thiên ma:
Trị trúng phong, động kinh, sài uốn ván, chân tay tê bại hoặc co quắp. Dùng bàiThuốc bột Ngọc trân: Thiên ma, Phòng phong, Khương hoạt, Bạch phụ chế, Nam tinh chế, liều lượng như nhau. Nghiền chung thành bột mịn. Mỗi lần uống 4-8g, ngày 2 - 3 lần, uống với nước đun sôi hoặc rượu trắng.
Trừ phong, giảm đau. Trị nhức đầu chóng mặt do can phong bốc lên; đau khớp, lưng gối yếu mềm.
Bài 1: Thiên ma 12g, Bán hạ 12g, Bạch truật 12g, Phục linh 12g, Quất hồng 8g, Cam thảo 4g. Sắc uống. Trị nhức đầu, hoa mắt do phong đàm.
Bài 2: Thiên ma 20g, Xuyên khung 6g. Tất cả chế thành hoàn. Mỗi lần uống 4 - 8g, ngày 3 lần. Trị thiên đầu thống, hoa mắt, váng đầu.
Bài 3: Thiên ma 12g, Ngưu tất 12g, Bọ cạp 4g, Nhũ hương 6g. Tất cả nghiền bột mịn, trộn với hồ làm hoàn hoặc sắc uống. Trị đau khớp, tê bại do phong hàn thấp.
Bài 4: Thiên ma 12g, Đỗ trọng 12g, Ngưu tất 12g, Tỳ giải 12g, Phụ tử 12g, Đương quy 12g, Sinh địa 12g, Huyền sâm 16g. Tất cả nghiền bột mịn, luyện với mật làm hoàn. Ngày uống 3 lần, mỗi lần 8g. Trị đau khớp, người yếu mất sức do phong hàn thấp.
Bài 5: Thiên ma 10g, Trần bì 6g, Phục linh 15g. Sắc lấy nước, thêm đường trắng, khuấy đều, uống. Ngày 1 thang, chia 2 lần uống. Dùng cho người đau đầu ù tai hoa mắt chóng mặt, bồn chồn mất ngủ.
Món ăn thuốc có thiên ma:
Canh óc lợn thiên ma: Óc lợn 1 cái, Tthiên ma 10g. Óc lợn, Thiên ma cho vào nồi, thêm nước, đun nhỏ lửa trong khoảng 1 giờ cho thành dạng canh đặc, bỏ bã thiên ma, thêm gia vị thích hợp, ăn thường ngày. Dùng tốt cho người đau nửa đầu, suy nhược thần kinh.
Canh cá chép thiên ma: cá chép 1 con, Thiên ma 10g, Xuyên khung 10g, Phục linh 10g, Cá chép làm sạch bỏ ruột, ba vị thuốc thái lát cho trong bụng cá. Đặt cá vào nồi, cho nước nấu Đậu phụ (hay xương bò hoặc xương lợn, cánh gà), thêm Gừng, hành tươi, gia vị, hầm trong 30 - 45 phút. Dùng cho người tăng huyết áp, suy nhược thần kinh đau đầu chóng mặt.
Thịt gà om thiên ma: thịt gà 60 - 100g, Thiên ma 10g, Nấm hương 12 - 15g. Thịt gà, Thiên ma thái lát, Nấm hương ngâm mềm thái lát, thêm Gừng, Hành, gia vị, nước dùng, om nhỏ lửa trong 30 phút là được. Dùng cho người đau nửa đầu, tê bại tay chân; đau đầu mất ngủ do suy nhược thần kinh, đau đầu chóng mặt do tăng huyết áp...
Rượu thiên ma: Thiên ma 100g, rượu trắng 500ml. Thiên ma thái lát, ngâm rượu trong 7 - 10 ngày là được. Mỗi ngày uống 30ml trong bữa ăn. Dùng cho người phong thấp tê bại tay chân.
TS. Nguyễn Đức Quang
