Thanh sương tử còn có tên là thanh tương tử, mào gà trắng, đuôi lươn, dã kê quan, là hạt chín của cây mào gà trắng (Celosia argentea L.), họ Dền-AMARANTHACEAE. Thanh sương tử chứa dầu béo, nitrat, kali, acid nicotinic (vitamin PP).
Hạt vị đắng, tính hơi hàn; vào kinh can; có tác dụng thanh can minh mục, sơ phong thanh nhiệt. Làm mát gan sáng mắt. Dùng cho các trường hợp mắt đỏ, đau sưng nề, kéo màng, lở ngứa ngoài da. Hoa vị nhạt, tính mát; có tác dụng thanh nhiệt, mát huyết, cầm máu, tiêu viêm. Lá cây thanh sương tử trị viêm phế quản, hen phế quản, viêm dạ dày ruột. Dùng nước sắc để tắm có thể trị mẩn ngứa ngoài da, mề đay, sưng mủ, trĩ xuất huyết. Hằng ngày dùng 10 - 20g dưới dạng nấu, hầm, sắc. Sau đây là một số cách dùng thanh sương tử làm thuốc.
Mát gan, sáng mắt: trị chứng can hoả bốc lên làm mắt đỏ sưng đau, mắt có màng, nhìn mờ.
Bài 1: thanh sương tử 12g, tang diệp 12g, cúc hoa 12g, mộc tặc 12g, long đởm thảo 4g. Sắc uống. Trị can hỏa bốc gây đau mắt đỏ, sợ ánh sáng, chảy nước mắt, váng đầu, nhức đầu…
Bài 2: thanh sương tử 20g, cốc tinh thảo 20g. Sắc uống. Trị mắt kéo màng, nhìn mờ.
Bài 3: thanh sương tử 12g, mật mông hoa 12g, cúc hoa 12g. Sắc uống. Trị viêm màng tiếp hợp cấp tính, mắt đỏ, sợ ánh sáng.
Bài 4: Thanh tương tử: lá dâu, cúc hoa, cỏ tháp bút, mỗi vị 12g; cỏ thanh ngâm 4g. Sắc uống và xông chữa mắt sưng đau, chói, sợ ánh sáng, chảy nước mắt và đau đầu.
Chữa trĩ ra máu: hạt và hoa mào gà 15g. Sắc uống trong ngày.
Chữa hen phế quản: lá mào gà trắng, lá bồng bồng, lá xương sông, dây tơ hồng (sao), mỗi vị 20g. Sắc uống.
Món ăn thuốc có thanh sương tử
Nước hầm thanh tương tử - đại táo: thanh tương tử 15g, đại táo 30g; hãm nước sôi, uống trước khi ăn. Dùng cho người bị quáng gà, giảm thị lực.
Thanh tương tử hầm gan gà: thanh tương tử 15g, gan gà 1 - 3 bộ, thêm gia vị hầm chín ăn. Món này rất tốt cho người bị đau mắt đỏ do viêm kết giác mạc chảy nước mắt.
Kiêng kỵ: Thanh sương tử thanh nhiệt rất mạnh, có tác dụng giãn đồng tử; người can thận hư và đồng tử giãn rộng kiêng dùng.
BS. Tiểu Lan
