Táo tâm thổ là vị thuốc được chế từ Hoàng thổ (Đất sét vàng) đem gia nhiệt, nghĩa là đốt nhiều lần như đun bếp nên có tên là Táo tâm hoàng thổ.
Tên dùng trong đơn thuốc là Táo tâm thổ, Phục long can. Làm sạch tạp chất, đẽo thành cục nhỏ. Khi dùng khuấy cho tan trong nước, lắng, lọc, loại bỏ tạp chất, lấy dịch trong cho vào thuốc sắc.
Theo Đông y, Táo tâm thổ vị nhạt, tính ấm, quy kinh tỳ, vị có tác dụng ôn trung, sáp trường, cầm nôn, chỉ huyết. Điều trị các chứng nôn mửa, phiên vị (ăn vào nôn ra), các chứng thổ huyết, đổ máu cam, đại tiểu tiện ra máu, phụ nữ băng huyết, xích đới, bạch đới.
Liều dùng từ 12- 40g. Tùy từng trường hợp mà dùng bài thuốc phù hợp như sau:
Trường hợp có thai 2-3 tháng nôn ra đờm dãi hoặc bọt dính, hung cách đầy tức, hoa mắt chóng mặt, khát nước, mặt đỏ bừng, ưa uống nước lạnh do hàn, nhiệt lẫn lộn, trung hư khí nghịch. Phép trị: thanh vị, ấm tỳ, trấn nghịch, cầm nôn, hóa thấp, trừ đàm.
Dùng bài Củng thị nhâm thần chỉ thổ phương gồm: Táo tâm thổ 40g, Sa sâm 15g, Phục linh 12g, Can khương 6g, Hoàng cầm 6g, Cam thảo 4g, Bạch truật 12g, Bán hạ 10g, Trần bì 12g, Sinh khương 10g, Hoàng liên 4g. Sắc uống.
Nếu mới thụ thai nôn mửa, không ăn được, nôn ra nước trong, vị quản trướng hoặc đau âm ỉ, ưa ăn đồ nóng, nằm co, chân tay lạnh, mặt nhợt, cảm giác ớn lạnh do vị hàn gây nên. Phép trị là ấm vị, trừ hàn, chống nôn.
Dùng bài Dương thị ố trở phương: Táo tâm thổ 30g, Trần bì 15g, Đại táo 10 quả, Sinh khương 30g, Trúc nhự 15g, Sắc uống.
Trường hợp thể trạng yếu, đầu choáng, hồi hộp, tâm tính ủy mị, do vị hàn kiêm thêm chứng hư.
Dùng bài Ngô thị sinh khương kê nhục thang: Táo tâm thổ 60g, Sinh khương 60g, gà non 1 con. Cách chế: làm thịt gà, bỏ ruột cho sinh khương vào bụng gà, đặt vào nồi đất, dùng dịch lọc táo tâm thổ pha thêm chút muối, đậy kín, nấu chín, ăn cả gà lẫn nước, ngày 1 lần hoặc cách ngày.
Trong giai đoạn đầu của thai kỳ nôn ra nước chua hoặc nước đắng, ngực cồn cào, khó chịu, miệng đắng, ợ hơi do đàm nhiệt nung nấu bên trong, can, vị bất hòa. Phép trị: tả can, hòa vị, hóa đàm, thanh nhiệt, giáng nghịch, cầm nôn.
Dùng bài Gia vị ôn đởm thang: Táo tâm thổ 24g, Trần bì 6g, Chỉ xác 6g, Hoắc hương 4g, Bán hạ 10g, Hoàng liên 6g, Tô ngạnh 10g, Trúc nhự 8g, Phục linh 12g, Sa nhân 4g. Sắc uống ngày một thang chia 2-3 lần.
Chữa nôn ra máu, chảy máu cam, đại tiện có máu, phụ nữ rong kinh, băng huyết do tỳ khí hư hàn. Phép tri:̣ ôn dương, kiện tỳ, dưỡng huyết, cầm máu.
Dùng bài Hoàng thổ thang: Táo tâm thổ 24 g, Hắc phụ tử 12g, Hoàng cầm 12g, Chích thảo 12g, Bạch truật 16g, A giao 16g, Sinh địa hoàng 16g, sắc uống.
Lương y Hoài Vũ
