Mẫu lệ còn gọi vỏ Hàu, vỏ Hà…, là vỏ của nhiều loại Hàu (hay Hà - Ostrea sp.), thuộc họ Mẫu lệ (OstriedaeSTRIEDAE) - một động vật nhuyễn thể ở cửa sông, ven biển.
Mẫu lệ chứa 80 - 95% calci cabonat, calci photphat và calci sulfat; ngoài ra còn có oxyt magie, nhôm, sắt và chất hữu cơ. Theo Đông y, Mẫu lệ vị mặn chát, tính hơi hàn; vào các kinh can, đởm và thận.
Mẫu lệ có tác dụng tư âm, tiềm dương, hóa đờm, liễm hãn (củng cố ngoài biểu, thu giữ mồ hôi, làm mềm khối cứng, làm tan uất kết, làm đặc tinh và kìm khí dương). Chữa can dương thương cang, nhiệt tà thương âm, hư phong nội động, kinh giản, lao hạch, bướu cổ, di tinh băng đới, ra mồ hôi trộm. Liều dùng: 20 - 60g. Làm thuốc trấn tĩnh thì dùng sống, thuốc thu liễm thì nung chín.
Mẫu lệ dùng làm thuốc trị các chứng:
Cố biểu liễm hãn: Trị các chứng dương hư phát ra bên ngoài, sốt buổi chiều, tự ra mồ hôi hoặc mồ hôi trộm.
Bài 1: Mẫu lệ 60g, sắc uống. Trị chứng lao phổi có sốt về chiều, hay ra mồ hôi trộm hoặc mồ hôi tự nhiên toát ra.
Bài 2: Long cốt 16g, Mẫu lệ 16g, Phụ tử 12g, Bạch thược 12g, Bạch vị 12g, Sinh khương 12g, Đại táo 3 quả, Cam thảo 4g. Sắc uống. Trị chứng dương hư phát ra ngoài, sốt về chiều, ra mồ hôi trộm hoặc tự nhiên toát mồ hôi.
Bài 3: Mẫu lệ 12g, Long cốt 12g, Sinh hoàng kỳ 12g, bột gạo tẻ 40g. Long cốt, Mẫu lệ nung. Tất cả tán bột, cho vào miếng vải lụa thưa, gói lại, xoa lên trên da. Chữa ra mồ hôi trộm, tự ra mồ hôi.
Trấn can tiềm dương: Trị nhức đầu do tăng huyết áp, váng đầu, hoa mắt, ù tai, chân tay tê cứng do can dương bốc cao.
Thang Trấn can tức phong: Giả thạch sống 20g, Bạch thược 20g; Ngưu tất, Long cốt sống, Mẫu lệ sống, Quy bản sống, Mạch nha, Nhân trần, Thiên môn, Xuyên luyện tử, Đương quy mỗi vị 12g; Huyền sâm 16g, Cam thảo 4g. Sắc uống.
Cố thận sáp tinh: Trị di tinh, băng lậu đới hạ.
Bài 1: Mẫu lệ 12g, Long cốt 2g, Kim anh tử 12g, Sa tật lê 12g, Liên tu 12g, Khiếm thực 12g, Liên nhục. Làm thành viên hoàn hoặc sắc uống. Trị di tinh, hoạt tinh.
Bài 2: Can khương 4g, Xích thạch chi 16g; Mẫu lệ, A giao, Cao ban long, Quy thân, Tục đoạn, Đại giả thạch mỗi vị 12g. Các vị nghiền mịn, làm hoàn. Mỗi lần uống 8g, ngày uống 3 lần, chiêu với nước đun sôi để nguội. Trị băng trung đới hạ.
Nhuyễn kiên tán kết: Làm mềm chỗ rắn, tan chỗ kết. Trị lao hạch, gan lách sưng to.
Bài 1: Hải tảo 200g, Mẫu lệ 250g, Huyền sâm 250g, Gạo nếp rang 500g, Cam thảo 63g. Các vị nghiền bột mịn. Mỗi lần uống 4g, chiêu với ít rượu trắng. Trị lao tràng nhạc.
Bài 2: Mẫu lệ, Táo nhân, Đan bì, Quy vĩ, Trạch lan mỗi vị 12g; Xuyên sơn giáp 6g, Nhũ hương 6g, Một dược 6g. Sắc uống. Trị gan lách sưng to.
Kiêng kỵ: Người có thấp nhiệt, thực tà cấm dùng.
BS. Phương Thảo
