Diên hồ sách còn có tên huyền hồ sách, duyên hồ sách..., là thân củ khô của cây diên hồ sách (Corydalis ambigua Ch. Et Schl.), hoặc (Corydalis bulbosa DC.), thuộc họ thuốc phiện (PAPAVERACEAE). Vị thuốc thường được chế biến với giấm để tăng tác dụng giảm đau.
Về thành phần hóa học, diên hồ sách chứa alkaloid: corydalin, dehydrocorydalin, protopin, corybulbin... Theo Đông y, diên hồ sách vị cay, hơi đắng, tính ôn; vào các kinh: tâm, can, tỳ. Có tác dụng hoạt huyết tán ứ, hành khí giảm đau. Chữa trị các chứng đau bụng ngực và chân tay, khí hư. Liều dùng 6-12g. Sau đây là một số bài thuốc trị bệnh có diên hồ sách.
Hành khí giảm đau: Dùng cho các chứng đau do khí trệ hoặc kèm huyết ứ.
Bài 1: Diên hồ sách 9 phần, Thiên tiên tử 1 phần, nghiền thành bột. Mỗi lần uống 12g, ngày uống 2 - 3 lần, chiêu với nước đun sôi. Trị đau do loét dạ dày, hành tá tràng, viêm dạ dày, bệnh thần kinh dạ dày.
Bài 2: Diên hồ sách 20g, Xuyên khung 20g, Thương nhĩ tử 12g. Sắc uống. Trị đau thần kinh toạ.
Bài 3: Diên hồ sách 8g, Kê huyết đằng 16g, Ý dĩ 16g, Bồ công anh 12g, Kim ngân 12g, Xuyên khung 10g, Nhũ hương 4g, Một dược 4g, Cam thảo 4g. Sắc uống. Chữa viêm phần phụ.
Bài 4: Đan sâm 16g, Diên hồ sách 12g, Đương quy 12g, Xích thược 12g, Quất diệp 12g, Hồng hoa 12g, Sài hồ, Đào nhân 12g, Hương phụ chế 12g, Xuyên luyện tử 12g. Sắc uống. Trị u xơ tuyến vú.
Hoạt huyết điều kinh: Dùng cho phụ nữ huyết hành trở ngại, đau khi thấy kinh hoặc ngừng kinh đau bụng.
Bài 1: Thang diên hồ sách: Diên hồ sách 12g, Đương quy 12g, Thược dược 12g, Hậu phác 12g, Tam lăng 6g, Nga truật 6g, Mộc hương 6g. Sắc uống. Trị đau bụng kinh.
Bài 2: Diên hồ sách 8g, Đương quy 6g, Quế chi 6g, Can khương 5g. Sắc uống. Chữa đau bụng, đau bụng kinh.
Bài 3: Diên hồ sách (sao rượu) 125g, Hương phụ (sao giấm) 16g. Nghiền chung thành bột. Mỗi lần uống 8g, quấyvới rượu ấm mà uống. Trị đau bụng kinh.
Chữa ho, cầm máu:
Bài 1: Diên hồ sách 40g, Khô phàn 10g. Tán bột mịn, làm viên. Ngày ngậm 4 - 8g thuốc viên. Chữa ho có đờm.
Bài 2 (chữa chảy máu cam): Diên hồ sách tán bột, gói trong vải mỏng, nhét vào lỗ mũi. Máu chảy bên phải thì nhét mũi bên trái và ngược lại.
Kiêng kỵ: Người huyết nhiệt không ứ trệ, phụ nữ có thai kiêng không dùng.
Ts. Nguyễn Đức Quang
