Cỏ cú còn gọi là Cỏ gấu, Củ gấu, Củ gấu biển, củ gấu vườn, Hải dương phụ, họ Cói, là loài cỏ sống lâu niên cao 20 - 30 cm. Theo Đông y, rễ chùm (củ) của Cỏ cú để điều chế vị thuốc được gọi là Hương phụ có vị cay, hơi đắng, hơi ngọt, tính bình...
Cỏ gấu là một loại cỏ sống lâu nǎm; lá nhỏ hẹ, ở giữa lưng có gân nổi lên, cứng và bóng, phần dưới lá ôm lấy thân cây; thân rễ phát triển thành củ; tuỳ theo đất rắn hay xốp củ phát triển to hay nhỏ. ở vùng bờ biển củ to, dài, chất lượng dược liệu tốt hơn, thường gọi là hải hương phụ (hương phụ vùng biển). Vào tháng 6, trên ngọn cây có 3 đến 8 cụm hoa hình tán màu xám nâu; nhụy có đầu núm chia thành 2 nhánh như lông tơ; quả 3 cạnh màu xám. Củ gấu có thể thu hoạch quanh nǎm. Thông thường, người ta đào củ về rửa sạch đất cát, phơi khô, đốt cho cháy hết lông, cất nơi khô ráo đề dùng dần làm thuốc.
Theo Đông y, rễ chùm (củ) của Cỏ cú để điều chế vị thuốc được gọi là Hương phụ có vị cay, hơi đắng, hơi ngọt; tính bình có công dụng chữa kinh nguyệt không đều, thấy kinh đau bụng, viêm tử cung mạn tính, đau dạ dày, ăn uống kém tiêu…
Cách dùng, liều lượng: Ngày dùng 6 - 12g. Dạng thuốc sắc, bột, viên, cao hay rượu thuốc. Dùng riêng hay phối hợp trong các phương thuốc phụ khoa, đau dạ dày.
Cách bào chế: Củ cỏ cú loại bỏ lông và tạp chất; rửa sạch để ráo sao đó nghiền vụn hoặc thái lát mỏng và đổ thêm giấm vào khuấy đều, ủ một đêm, đợi cho hút hết giấm, cho vào chảo sao lửa nhẹ đến màu hơi vàng, lấy ra, phơi khô. Cứ 10 kg Hương phụ dùng 2 lít giấm.
Một số bài thuốc có Hương phụ:
Chữa kinh nguyệt không đều: Hương phụ 3g, Ích mẫu 3g, Ngải cứu 3g, Bạch đồng nữ 3g, sắc với nước; chia 3 lần uống trong ngày.
Muốn cho kinh nguyệt đều, uống đón kinh 10 ngày trước ngày dự đoán có kinh hoặc gần kỳ kinh hay đau bụng hoặc hương phụ chế tán bột ngày uống 10g với nước nóng hoặc nước ngải cứu. Dùng liên tục trong một tháng hoặc có thể lâu hơn.
Chữa đau bụng, đầy bụng, rối loạn tiêu hóa: Hương phụ 40g, Riềng khô 80g (Riềng chọn củ nhỏ màu vàng nhạt). Hai thứ tán nhỏ cất vào lọ kín, mỗi lần uống 6 - 8g (trẻ em mỗi lần uống 2 - 4g) với nước chè nóng. Uống 3 - 5 ngày.
Chữa tiêu hóa kém: Hương phụ (sao) 12g, Vỏ quýt (sao) 12g, Vỏ vối (sao) 12g, Vỏ rụt (sao) 16g, Chỉ xác 12g. Sắc nước uống 5 ngày.
Chữa cảm cúm, gai rét, nhức đầu, đau mình: Hương phụ 12g, Tía tô 10g, Vỏ quýt 10g, Cam thảo 4g, Hành 3 cây, Gừng tươi 3 lát, sắc uống (đơn thuốc của Tuệ Tĩnh).
Chú ý: Người âm hư huyết nhiệt không nên dùng.
Bác sĩ Hữu Đức
