Đông y gọi con bọ hung là Khương lang. Bọ hung có cánh cứng dài khoảng 2cm. Thân đen, trán dô, mắt sâu, râu đỏ nâu. Trước ngực và trên lưng có rãnh sâu, màu tro. Bọ hung hay ăn phân người hoặc phân động vật, ngày nằm trong đất, đêm thấy đèn lửa thì bay ra. Khi gặp điều gì gây kinh sợ thì co chân cúi đầu, giả vờ chết rồi từ từ bay đi. Nên bắt bọ hung vào ngày mồng năm tháng năm (5/5) đem về đồ chín rồi phơi khô cất đi, khi dùng bỏ chân, nướng lửa hoặc sấy khô tán nhỏ, cất dùng dần.
Tính chất: mặn, lạnh, có độc.
Công dụng: Làm tan các ứ kết, trị trẻ con động kinh, kinh sợ.
Chủ trị: trẻ con co giật bụng trướng lúc nóng, lúc lạnh, chân tay phù nề, trong bụng có tích khối. Trong “Lĩnh nam bản thảo” của Lãn Ông có ghi:
“Khương lang tục gọi con bọ hung
Mặn, bình, có độc mạnh vô cùng
Chữa giản, điên cuồng, tên thuốc độc
Mụn nhọt, bí tiện với trường phong”
Đời Minh (1368 - 1644), Lý Thời Trân dùng chữa đại tiểu tiện không thông, đi lỵ ra máu mủi, trị lòi dom, các loại trĩ dò đinh sưng, políp trong mũi, trẻ con trùng thiệt, nhọt độc. Bọ hung bẩm thụ khí ẩm thấp, vị mặn tính lạnh nên trừ tà nhiệt ở 3 kinh can, vị, đại tràng. Xưa nay các phương thư thường dùng bọ hung trị các loại trĩ dò, nhọt sưng, lở loét có hiệu quả, lại còn hút tên bắn ra ngoài. Người hư yếu không nên dùng.
Bài thuốc :
- Trẻ con kinh phong (cả cấp và mạn kinh): Bọ hung 1 con giã nát lấy một chén nhỏ nước đun kỹ, bỏ bã, uống nóng.
- Trẻ con bị bệnh cam: Bọ hung đang ở trong đất, lấy nướng chín cho trẻ ăn.
- Trẻ bị trùng thiệt (lưỡi sưng to như có hai lưỡi, bệnh nguy): Bọ hung sao, nghiền nhỏ, hoà với nước dãi của bản thân bệnh nhân rồi bôi trên lưỡi.
- Đi lỵ ra máu mũi: Bọ hung sao 1 con, nghiền nhỏ, mỗi lần uống từ 2-3g với rượu nóng. Trẻ con thì uống với nước nóng.
- Lòi dom: Bọ hung 1-2 con sao tồn tính, nghiền nhỏ cho vào một ít băng phiến trộn đều rồi thấm chỗ lòi dom ấn vào.
- Đại tiểu tiện không thông: Tháng 6-7 tìm 10 con bọ hung to lấy dây xâu lại rồi phơi trong râm cho khô, cất đi, lúc dùng lấy 1 con để trên viên ngói mới, phủ kín tro lửa nướng khô, rồi cắt đôi đúng eo lưng bọ hung. Nếu đại tiện không thông thì dùng nửa trên từ eo lưng đến đầu; nếu tiểu tiện không thông thì dùng nửa dưới, nghiền nhỏ múc nước giếng mà uống. Nếu đại tiểu tiện đều bí thì dùng cả con, liền khỏi.
- Đại tràng bế tắc: Bọ hung sao, bỏ chân cánh 4 gam, nghiền nhỏ uống với rượu ấm.
- Đàn bà chuyển dạ đẻ mà tiểu tiện không thông: Bọ hung chết 2 con, sao, nghiền nhỏ uống với nước giếng ban mai.
- Đái ra máu dầm dề (huyết lâm): Bọ hung 2 con sấy hoặc phơi khô nghiền nhỏ uống với nước nguội.
- Trĩ lậu ra nước: Bọ hung 1 con phơi trong râm cho khô, cho một chút băng phiến, nghiền nhỏ, lấy ống giấy thổi thuốc vào chỗ trĩ lậu, dần dần tự sinh ra thịt mà khỏi. Hoặc lấy phèn chua rửa chỗ đau, đắp bột trên vào.
- Lở loét máu chảy không ngừng. Bọ hung chết 1 - 2 con, sao nghiền nhỏ hoà mỡ lợn đắp vào.
Đinh sang nhọt độc: Lấy ruột bọ hung, ở dưới bụng thịt hơi trắng là phải, đắp lên đinh sang, nhọt, nửa ngày lại thay, khi máu và ngòi ra là khỏi.
Minh Chánh (CTQ số 105)
