Bạch thược còn có tên Tthược dược, Mẫu đơn trắng, Tên khoa học Paeonia lactiflora Pall.), họ Hoàng liên (RANUNCULACEAE).
Bộ phận dùng là rễ củ. Theo đông y, vị thuốc có vị đắng chua, tính hơi hàn; vào can, tỳ. Tác dụng bổ huyết, liễm âm, bình can chỉ thống. Dùng cho các trường hợp âm huyết hư, can dương vượng, đau tức vùng ngực bụng, đau do co cứng tay chân, đau bụng do tả lỵ. Đau đầu hoa mắt chóng mặt, sốt nóng vã mồ hôi, mồ hôi trộm (tự hãn, đạo hãn, âm hư), kinh nguyệt không đều... Dùng ngày 10 - 30g; nấu, sắc, ngâm, hãm.
Một số đơn thuốc có Bạch thược:
Liễm âm, cầm máu: Trị chứng âm hư, chảy máu cam, nôn ra máu, đi ngoài ra máu, băng lậu đới hạ (khí hư), mồ hôi trộm, mồ hôi tự ra.
Thuốc bột Bạch thược dược: Bạch thược 8g, Thục địa 8g, Can khương 8g, Quế tâm 8g, Long cốt 8g, Mẫu lệ 8g, Hoàng kỳ 8g, Cao ban long 8g. Tán thành bột mịn. Ngày 3 lần, mỗi lần 8g, uống trước khi ăn, hoà với rượu cùng uống hoặc chiêu với nước. Trị chứng khí hư ra dầm dề, người gầy vàng vọt.
Thược dược thang: Thược dược 20g, Đương quy 10g, Hoàng liên 8g, Binh lang 6g, Mộc hương 6g, Đại hoàng 8g, Cam thảo 6g, Hoàng cầm 8g, Quan quế 2g. Sắc uống. Điều hòa khí huyết, thanh nhiệt giải độc. Trị thấp nhiệt, đau bụng đi ngoài ra máu mủ lẫn lộn, mót đi nhưng không đi được, hậu môn nóng rát.
Bổ huyết điều kinh:
Thang Tứ vật: Thục địa 20g, Đương quy 12g, Bạch thược 12g, Xuyên khung 6g. Sắc uống. Trị chứng do huyết hư mà thành kinh nguyệt không đều, hành kinh đau bụng.
Thuốc dưỡng huyết bình can: Bạch thược 8g, Đương quy 8g, Hương phụ 8g, Thanh bì 4g, Sài hồ 4g, Xuyên khung 4g, Sinh địa 4g, Cam thảo 3g. Sắc uống. Trị chứng hành kinh đau bụng.
Giãn gân, giảm đau: Trị các chứng do can khí bất hoà sinh ra đau bụng, đi lỵ, tiêu chảy, tứ chi mỏi rã rời.
Thang thược dược cam thảo: Bạch thược 16g, Cam thảo 16g. Sắc uống. Trị chứng bắp thịt co rút đau buốt.
Thang bạch thược hoàng cầm: Bạch thược 12g, Hoàng cầm 12g, Cam thảo 6g. Sắc uống. Trị đau bụng lỵ.
Thuốc đương quy bạch thược: Đương quy 6g, Xuyên khung 6g, Bạch thược 20g, Bạch linh 8g, Bạch truật 8g, Trạch tả 10g. Tán thành bột mịn. Ngày uống 3 lần, mỗi lần 8g, hoà với rượu hoặc chiêu bằng nước. Trị chứng có thai đau bụng liên miên.
Thống tả yếu phương: Bạch truật (Hoàng thổ sao) 12g, Bạch thược sao 8g, Trần bì 6g, Phòng phong 8g. Sắc uống. Trị đau bụng, tiêu chảy.
TS. Nguyễn Đức Quang
