Củ Mài mọc hoang ở các vùng núi miền Trung và Bắc; dễ chế biến, dễ tiêu hóa và ngon miệng; có trong rất nhiều thực đơn bánh trái, món ăn. Trong Đông y, củ Mài còn có tên Hoài sơn, Sơn dược.
Củ Mài chứa saponin, cholin, tinh bột, chất nhầy, glucose, protein, acid amin, sinh tố C... Có tác dụng chống lão suy (chống di niệu, ngừa bạc tóc sớm, bổ thận, bổ tỳ); giảm đường huyết và tăng lực. Vị ngọt, tính bình, vào kinh tỳ, phế, thận và vị nên củ Mài có tác dụng kiện tỳ ích khí, bổ phế cố thận, ích tinh sáp niệu. Trị các chứng tỳ hư, phế hư, thận hư với biểu hiện ăn kém, chậm tiêu, tiêu chảy, gầy còm mỏi mệt, ho lâu ngày, di tinh liệt dương, đái rắt tiểu ít, đái hạ (huyết trắng), đái tháo đường... Hằng ngày dùng 12 - 63g bằng món ăn thuốc có củ Mài.
Bún miến củ Mài: củ Mài tươi cạo vỏ, sát bột làm thành dạng sợi miến, mì để chế các món ăn cho mọi giới tuổi, đặc biệt là người cao tuổi.
Nước bột gạo củ Mài: củ Mài 100g, Khiếm thực 100g, Xuyên tiêu 30g, Gạo nếp 1.000g, đường trắng 30g. Gạo nếp ngâm một đêm, vo sạch, để khô, rang chín, tán bột. Củ mài, khiếm thực, xuyên tiêu đều sao qua, tán bột. Trộn đều hai thứ bột với nhau để sẵn. Mỗi lần ăn lấy 30 - 60g pha với nước sôi, đường trắng. Dùng cho các trường hợp ăn kém, chán ăn, chậm tiêu do tỳ vị hư nhược.
Tuỵ lợn hầm củ mài: củ Mài 60g, tụy lợn 1 cái, cùng thái lát hầm nhừ, thêm gia vị ăn. Dùng tốt cho người đái tháo đường.
Rượu củ mài: củ Mài (thái lát) 250g, Thần khúc 250g, rượu 30 - 35độ 1lít, cho vào ngâm trong 10 - 15 ngày. Mỗi lần uống 10 - 20ml. Dùng thích hợp cho người mắc chứng phong thấp huyễn vựng (đau đầu, chóng mặt...).
Hồ cháo củ Mài: Củ Mài lượng tuỳ ý, sao vàng tán bột để sẵn, khuấy bột với nước cơm, nước hồ, thêm chút muối ăn. Dùng cho người bệnh kiết lỵ, tiêu chảy.
Cháo củ mài: củ Mài 30g, gạo nếp 50g, nấu cháo thêm đường trắng hoặc muối ăn tuỳ ý. Dùng ăn quanh năm, ăn phụ sáng và tối, ăn nóng. Dùng tốt cho người tỳ vị hư, tiêu chảy, hội chứng lỵ mạn tính, hư lao, khí huyết hư, chán ăn, khô miệng khát nước, táo bón.
(bánh củ Mài)
Cháo củ Mài Ý dĩ: củ Mài 30g, Ý dĩ 30g, hạt Sen bỏ tâm 15g, Đại táo 10 quả, gạo tẻ 50 - 100g. Tất cả nấu cháo thêm đường, muối. Ăn khi đói. Thích hợp cho người tỳ vị hư, ăn kém chậm tiêu, trướng bụng, tiêu chảy, toàn thân mệt mỏi.
Kiêng kỵ: người bệnh có thấp nhiệt thực tà không được dùng.
Lương y Thảo Nguyên
