Khoai sọ còn gọi Khoai môn, thường chế biến nhiều món canh ngon như canh Khoai sọ nấu sườn, canh cua Khoai sọ, canh Khoai sọ rau rút hoặc rau muống...
Ít người biết rằng củ Khoai sọ dân dã và rẻ tiền lại là vị thuốc chữa được nhiều bệnh.
Củ Khoai sọ chứa tinh bột, protid, lipid, galactose, arabinose, Ca, P, Fe và các vitamin A, B, C; có 17 acid amin và nhiều acid béo chưa no (acid linoleic, acid linolenic), chất gây ngứa. Khoai sọ có giá trị dinh dưỡng gấp 1,5 lần Khoai tây.
Theo Đông y, lá và bẹ lá vị cay, tính bình; có tác dụng liễm hãm, chỉ tả, tiêu thũng độc. Củ khoai sọ vị cay ngọt; vào tỳ và thận. Có tác dụng ích khí bổ thận, tán kết, khu phong, chỉ thống, trừ đàm, tiêu thũng. Trị phát ban dị ứng mẩn ngứa, sa trực tràng, lỵ mạn tính, viêm sưng hạch (lao hạch), chấn thương đụng giập, gãy xương chảy máu do chấn thương, viêm sưng khớp do phong thấp, đau dạ dày, mụn nhọt, rắn cắn, lao phổi, bướu giáp; hỗ trợ trị ung thư vòm họng, ung thư gan... Ngày dùng 60 - 120g dưới dạng nấu hầm, giã đắp ngoài.
Một số bài thuốc có Khoai sọ:
Khoai sọ giã đắp ngoài: củ Khoai sọ 120g, Hành sống 3 củ nghiền nát, thêm chút rượu khuấy cho nhuyễn đều, gói vào miếng gạc mỏng đắp lên chỗ đụng giập chấn thương kín có sưng nề bầm tím. Tác dụng hoạt huyết tiêu viêm.
Chữa tiêu chảy, lỵ: lá Khoai sọ 30g, củ Cà rốt 30g, Tỏi 1 củ. Sắc nước uống.
Chữa mụn nhọt đầu đinh: củ Khoai sọ và Giấm, liều lượng bằng nhau. Luộc chín, nghiền nát để đắp.
Trị trẻ em chốc đầu, chảy nước mủ: củ Khoai sọ giã nát đắp lên chỗ chốc.
Chữa rắn cắn, ong đốt: lá tươi giã nát đắp.
Chữa mề đay: bẹ lá Khoai sọ 60g, rễ cây tai chuột 30g, Hồng táo 30g, đường đỏ 30g. Sắc uống. Có thể nấu bẹ Khoai sọ tươi với sườn lợn ăn.
Chữa u bướu vùng hầu họng, thông hầu họng kháng độc: Khoai sọ 60-120g, rễ Kỷ tử 50g (có thể thêm Thất diệp nhất chi hoa 5g, Tân di 12g). Sắc uống ngày 1 lần. Dùng liên tục 60 ngày.
Món ăn thuốc có Khoai sọ
Xương lợn hầm khoai sọ: Khoai sọ 200g, xương chân hoặc xương sống lợn 200g. Khoai sọ gọt vỏ rửa sạch, xương lợn chặt thành đoạn ngắn, thêm bột gia vị, nước vừa đủ. Đun nhỏ lửa trong 2 giờ, chia ăn ngày 2 lần. Tác dụng khu phong trừ thấp. Dùng cho người nổi ban dị ứng, đau nhức tay chân.
Củ Khoai sọ nấu với Cá quả hay Cá diếc có tác dụng điều hòa nội tạng, hạ khí đầy, chữa hư lao yếu sức.
Canh cua khoai sọ rau rút: khoai sọ 100g, Cua đồng 200g, rau Rút 1 mớ. Cua đồng rửa sạch, bỏ yếm và mai, giữ lại gạch Cua, giã nát, lọc lấy nước, cho mắm muối vừa ăn. Khoai sọ cạo bỏ vỏ, rửa sạch bổ miếng vừa ăn. Rau rút lấy phần lá, cọng non, rửa sạch. Cho Khoai vào nước Cua, nấu đến khi khoai chín nhừ, cho rau Rút vào, đun vừa chín là được. Ăn trong ngày. Dùng liền 2 - 3 ngày. Chữa tâm trạng bồn chồn, kém ăn ít ngủ.
TS. Nguyễn Đức Quang
