Ngưu bàng căn còn có tên Rễ ngưu bàng, Đại đao căn... Ngưu bàng căn (Radix Bardanae hoặc Grande Bardanae) là rễ phơi hay sấy khô của cây ngưu bàng (Arctium lappa L.), thuộc họ Cúc (ASSTERACEAE).
Thu hái vào mùa thu năm đầu hoặc mùa xuân năm thứ hai, phơi hay sấy khô ở 70oC.
Rễ chứa inulin (45-50%), tinh dầu, acid stearic, polyphenol, polyacetylen, phytohormon, xyloglucan... Theo Đông y, ngưu bàng căn vị đắng, cay, tính hàn; vào kinh phế, vị. Tác dụng sơ phong thanh nhiệt, giải độc, tiêu viêm lợi yết hầu, tuyên thông phế khí, thấu phát ban chẩn. Dùng cho các trường hợp cảm mạo phong nhiệt, viêm khí phế quản, đau sưng họng, đau răng, ban sởi, mụn nhọt. Ngày dùng 10 - 40g; bằng cách nấu hầm, ép nước. Sau đây là một số món ăn thuốc có ngưu bàng căn.
Gà hầm Ngưu bàng căn: gà giò 1 con, Ngưu bàng căn 15-20g. Gà làm sạch, luộc chín, róc bỏ xương, cho Ngưu bàng thái lát và muối ăn vào, hầm nhừ. Dùng tốt cho người cơ thể suy nhược, hai chân yếu mỏi.
Nước ép Ngưu bàng căn: Ngưu bàng căn ép lấy nước 20ml, uống sau khi ăn. Dùng cho người kích ứng bồn chồn, hồi hộp lo lắng, mất ngủ.
Ngưu bàng căn, Lô căn hầm ruột lợn: dạ dày lợn 1 cái (hoặc ruột lợn 1 đoạn), Ngưu bàng căn 15g, Lô căn 20g. Lòng lợn luộc chín thái lát, cho Ngưu bàng và Lô căn vào túi vải. Tất cả hầm nhừ, vớt bỏ túi dược liệu, thêm hành và gia vị. Dùng cho người bị trĩ và trĩ xuất huyết, viêm nứt hậu môn.
Bánh ngưu bàng: Ngưu bàng căn 15g, bột gạo tẻ 80g. Ngưu bàng căn tán bột trộn với bột gạo và nước, nặn thành bánh (như bánh trôi bánh chay), thả vào nước đậu phụ nấu, thêm hành tiêu gia vị, ăn khi đói. Dùng tốt cho người cao tuổi tăng huyết áp, di chứng tai biến mạch máu não, hoặc nghẽn mạch tạm thời liệt mặt, động kinh máy giật vùng mặt mắt, kích ứng hốt hoảng lo âu.
Canh dưỡng sinh: Ngưu bàng căn, Cà rốt, Củ cải, Nấm đông cô, lượng bằng nhau. Nấu canh ăn. Mỗi ngày dùng khoảng 30g Ngưu bàng căn tươi. Món canh ngon bổ, tăng cường miễn dịch và sức đề kháng của cơ thể chống lại bệnh tật.
Tây y dùng Ngưu bàng căn làm thuốc thông tiểu, ra mồ hôi, lọc máu khi bị tê thấp, sưng đau các khớp và bệnh ngoài da. Ở một số nơi dùng rễ Ngưu bàng trị rối loạn tiêu hóa, đau dạ dày hành tá tràng, bệnh gút, thấp khớp hoặc làm thuốc ra mồ hôi, lợi tiểu lọc máu. Thuốc vừa uống vừa bôi ngoài da trị ngứa, vảy nến, chàm, nhiễm khuẩn da...
BS. Tiểu Lan
