Theo quan niệm của y học cổ truyền, sốt huyết (SXH) thuộc phạm vi các chứng “Thập nhiệt dịch” , “Ôn dịch”...do nhiệt độc gây nên.
Theo quan niệm của y học cổ truyền, sốt huyết (SXH) thuộc phạm vi các chứng “Thập nhiệt dịch” , “Ôn dịch”...do nhiệt độc gây nên.
Bạc hà
Ban đầu nhiệt độc tấn công mạnh vào nhanh vào phần nông của cơ thể mà y học cổ truyền gọi là phần Vệ, phần khí gây sốt cao, sau đó xâm nhập vào phần sâu hơn gọi là phần Dinh và phần Huyết gây ban chẩn hoặc xuất huyết. Bởi vậy việc chọn lựa các món ăn- bài thuốc cũng phải căn cứ vào bệnh trạng cụ thể ở mỗi giai đoạn mà ứng dụng cho phù hợp. Cụ thể như sau:
Giai đoạn nhiệt độc xâm phạm phần Vệ: (Đông y gọi là thể Ôn tà uất biểu và Tà trở mạc nguyên)
Chứng trạng: Phát sốt (Ban đầu có kèm theo cảm giác sợ lạnh), đau đầu, đau lưng, đau mình mẩy và cơ khớp, môi khô, miệng khát, chất lưỡi đỏ, rêu lưỡi trắng, hoặc vàng mỏng, muộn hơn có thể xuất hiện triệu chứng như mặt đỏ, mắt đỏ, chân tay tê bì, ngực bụng tức đầy, nôn hoặc buồn nôn, đại tiện táo kết hoặc lỏng nát, tiểu tiện, sẻn đỏ... (tương đương với SXH độ 1 theo phân loại của Tổ chức Y tế Thế giới)
Các món ăn – bài thuốc
Bài 1: Tang diệp (lá Dâu) 5g, Cúc hoa 5g (hoa Mướp) 10g, Mật ong, 15g. Các vị thuốc tán vụn, hãm với nước sôi trong bình kín, sau 20 phút thì dùng được, hòa mật ong uống thay trà trong ngày.
Bài 2: Kim ngân hoa 10g, Sơn tra 10g, Cúc hoa 10g, Mật ong 15-30g. Các vị thuốc tán vụn, hãm với nước sôi trong bình kín, sau 20 phút thì dùng được, hòa thêm mật ong uống thay trà trong ngày.
Công dụng: sơ phong thanh nhiệt.
Bài 3: Lô căn 30g, bạc hà 3-5g. Hai vị hãm với nước sôi trong bình kín, sau chừng 20 phút thì dùng được, uống thay trà trong ngày
Công dụng: sơ phong thanh nhiệt, giải biểu thấu tà.
Giai đoạn nhiệt độc xam phạm phần khí ( Đông y gọi là thể khí nhiệt xí thịnh hoặc Dương minh nhiệt xí)
Chứng trạng: Sốt cao và rất cao, đau đầu, đau lưng, môi khô, miệng khất, mặt đỏ, mắt đỏ, ngực bụng tức bối không yên, đại tiện táo kết, tiểu tiện sẻn đỏ, chất lưỡi đỏ, rêu lưỡi vàng khô...(tương đương với SXH độ 1 theo phân loại của Tổ chức Y tế Thế giới – TCYTTG)
Món ăn – Bài thuốc
Thạch cao 30-45g, lá Tre tươi 30g, Trúc tâm (Phyllostachys nigra) 30g, Lô căn 30g, gạo tẻ 100-150g, đường phèn 5g
Các vị thuốc sắc lấy nước nấu với gạo thành cháo, hòa đường phèn chia ăn 2 lần trong ngày.
Công dụng: Thanh nhiệt giải độc.
Giai đoạn nhiệt độc xâm phạm phần khí, phần dinh và phần huyết (Đông y gọi là thể Khí dinh lưỡng phiền)
Chứng trạng: Sốt cao, môi khô miệng khát, tâm trạng bồn chồn không yên, có ban huyết dưới da, thậm chí tinh thần có thể u ám, chảy máu cam, nôn hay đại tiện ra máu, chất lưỡi đỏ giáng, rêu lưỡi vàng khô hay xám đen (tương đương với SXH độ 2 theo phân loại của TCYTTG).
Món ăn, bài thuốc:
Sinh thạch cao 60-90g, Sinh địa 15-20g, Lê 4-5 quả, Ngó sen tươi 30g, lá Sen tươi nửa tàu, Đường phèn lượng vừa đủ. Sắc sinh thạch cao, ngó sen và lá sen lấy chừng 1 bát nước, Lê gọt vỏ, thái vụn rồi ép lấy nước cốt, hòa hai thứ nước với nhau, chế thêm đường phèn rồi chia uống vài lần trong ngày.
Công dụng: thanh nhiệt, lương huyết, giải độc.
Giai đoạn hồi phục.
Chứng trạng: Hết sốt, ban xuất huyết lặn dần, cơ thể mệt mỏi, chán ăn, đầu chóng mặt, hoa mắt, lưng đau, mỏi gối, ngủ kém, đại tiện lỏng...Tùy theo triệu
chứng cụ thể mà y học cổ truyền phân ra các thể loại như Nhiệt thương âm dịch, Tỳ vị hu nhược, thân khí hư suy.
Các món ăn-bài thuốc.
Bài 1:
Sa sâm 20g, Mạch môn 10-15g, gạo tẻ 100g, đường phèn lượng vừa đủ. Các vị thuốc sắc kỹ bỏ bã lấy nước nấu với gạo thành cháo, hòa đường phèn chia ăn nhiều lần trong ngày.
Công dụng: dưỡng âm, sinh tân dịch.
Bài 2:
Đăng sâm 15g, Hoàng kỳ 20g, Bạch truật 12g, Mạch nha sao 12g, Đại táo 10g, từng tươi 2 lát. Các vị tán vụn, hãm với nước sôi trong bình kín, sau 20 phút thì dùng được , uống thay trà trong ngày.
Công dụng: Bổ trung ích khí, kích thích tiêu hóa
Nhìn chung, các món ăn –bài thuốc nêu tren đều khá đơn giản, dễ kiếm, dễ chế, dễ dùng và rẻ tiền. Có thể sử dụng để dự phòng tích cực hoặc hỗ trợ điều trị SXH tùy từng giai đoạn cụ thể khác nhau.
Thời kỳ cấp tính, liệu pháp dùng thuốc là chính, món ăn-bài thuốc là phụ với yêu cầu lỏng, thanh đạm, và dễ tiêu, thời kỳ hồi phục, liệu pháp dùng thuốc là phụ, món ăn –bài thuốc là chính, tùy theo chứng trạng cụ thể mà lựa chọn và chế biến cho phù hợp.
Caythuocquy.info.vn
