Trong hầu hết các bệnh lý hô hấp mạn tính, suy giảm chức năng hô hấp là triệu chứng làm cho bệnh nhân suy giảm chất lượng cuộc sống.
Điều trị các bệnh lý hô hấp cần một chiến lược tổng thể bao gồm điều trị nguyên nhân, điều trị triệu chứng và phục hồi chức năng. Trong đó phục hồi chức năng đóng vai trò quan trọng.
- Phục hồi chức năng trong các bệnh hô hấp
Phục hồi chức năng hô hấp giúp làm giảm triệu chứng khó thở, cải thiện chất lượng cuộc sống, tăng khả năng gắng sức, giúp ổn định hoặc cải thiện bệnh, giảm số đợt kịch phát phải nhập viện điều trị, giảm số ngày nằm viện, tiết kiệm chi phí điều trị.
Phục hồi chức năng không được áp dụng trong giai đoạn cấp tính của bệnh hô hấp. Phương thức trị liệu tùy theo từng bệnh mà thay đổi, vì yêu cầu không giống nhau mặc dù đều nhằm mục đích phục hồi chức năng hô hấp.
Trong điều trị phục hồi các bệnh mạn tính, vận động hô hấp trị liệu ngày càng được sử dụng rộng rãi với mục đích làm gia tăng dung tích hô hấp, nhưng không gia tăng sự tiêu thụ oxy, nghĩa là không làm mệt người bệnh.
Đối với các bệnh hô hấp mạn tính (bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính -COPD, giãn phế quản, hen phế quản, khí phế thũng phổi…) vận động hô hấp trị liệu có vai trò quan trọng. Do tác động trên các yếu tố sinh lý và cơ học của chức năng hô hấp, vận động hô hấp trị liệu giúp người bệnh tống thải được các chất tiết dịch ra ngoài để sự thông khí được dễ dàng, kiểm soát được nhịp thở và tạo thư giãn trong cơn khó thở, gia tăng sự trao đổi khí bằng cách tập thở có hiệu quả và tập cho lồng ngực giãn nở tối đa. Đồng thời, duy trì tầm vận động bình thường của cột sống và khớp vai, tránh được những biến dạng do tư thế xấu. Kết quả là làm tăng tiến mức độ hoạt động của người bệnh.
Muốn đạt được kết quả trên, người bệnh cần tập thở đúng cách và vận động cơ hoành có hiệu quả nhất, đồng thời tập luyện cho các cơ hô hấp phụ ít hiệu năng được thư giãn. Nếu có nhiều đờm, người bệnh cần tập ho có hiệu quả và dẫn lưu bằng tư thế.
Để chỉ định các phương pháp phục hồi chức năng hô hấp thích hợp trên người bệnh, trước hết người bệnh phải được đánh giá về chức năng thông khí phổi. Trên cơ sở đó các bác sĩ mới quyết định được các kỹ thuật phục hồi chức năng phù hợp.
- Phục hồi chức năng dựa trên phân loại bệnh
Dựa vào kết quả thăm dò chức năng thông khí phổi, bệnh lý thuộc cơ quan hô hấp được phân chia như sau:
- Nhóm bệnh phổi có rối loạn thông khí hạn chế
Mục đích của việc phục hồi chức năng bệnh phổi có rối loạn thông khí hạn chế nhằm tăng thông khí phổi, giảm khó thở, giảm năng lượng cần thiết cho việc thở do điều khiển được nhịp thở và thúc đẩy được hoạt động tối đa của các cơ hô hấp giúp người bệnh có đủ oxy trong các sinh hoạt thường ngày.
Các bệnh hay gặp trong bệnh phổi có rối loạn thông khí hạn chế: Tràn dịch màng phổi (chủ yếu là lao màng phổi), viêm phổi mô kẽ, xơ phổi, ung thư phổi, lao phổi ổn định...
Chỉ định các kỹ thuật: Tập ho hữu hiệu; tập thở cơ hoành các tư thế; tập thở cơ hoành có trợ giúp, có trở kháng; tập thở hoành với dụng cụ (gậy, thang tường, ròng rọc, đai vải); các kỹ thuật vận động tăng cường thể lực.
Phục hồi chức năng không được áp dụng trong giai đoạn cấp tính của bệnh hô hấp.
- Nhóm bệnh phổi có rối loạn thông khí tắc nghẽn
Các bệnh hay gặp trong nhóm bệnh phổi có rối loạn thông khí tắc nghẽn bao gồm: Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD), giãn phế quản, nung mủ phổi phế quản, viêm phổi, áp xe phổi...
Mục đích của phục hồi chức năng trong nhóm bệnh phổi có rối loạn thông khí tắc nghẽn nhằm tống đẩy các chất đờm dịch trong đường khí phế quản, làm thông thoáng đường dẫn khí, tăng thông khí phổi, giảm khó thở, đồng thời dự phòng viêm nhiễm tái phát.
Các kỹ thuật thường được áp dụng: Tập ho hữu hiệu; tập thở cơ hoành; tập thở hoành với dụng cụ (gậy, thang tường, ròng rọc, đai vải); dẫn lưu tư thế, kết hợp kỹ thuật vỗ, rung lồng ngực; các kỹ thuật vận động tăng cường thể lực.
- Nhóm bệnh phổi có rối loạn thông khí hỗn hợp
Các bệnh hay gặp trong nhóm bệnh phổi có rối loạn thông khí hỗn hợp bao gồm: Nhóm bệnh sau phẫu thuật lồng ngực, đợt cấp bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính, viêm phổi, áp xe phổi.
Mục đích của phục hồi chức năng trong nhóm bệnh phổi có rối loạn thông khí hỗn hợp nhằm tăng thông khí phổi, tống đẩy các chất đờm dịch, giảm khó thở và dự phòng viêm nhiễm tái phát.
Các kỹ thuật thường được áp dụng: Tập ho hữu hiệu; tập thở cơ hoành; dẫn lưu tư thế, kết hợp kỹ thuật vỗ, rung lồng ngực; các kỹ thuật vận động tăng cường thể lực.
BS. Mai Trung Dũng
