Thuốc cao nước là những thuốc dùng nước để nấu thảo mộc rồi cô lại đến mức độ nhất định.
Bào chế dạng thuốc này phải qua 3 giai đoạn: giai đoạn đầu nấu lấy nước, giai đoạn hai cô lại các nước nấu, giai đoạn cuối thêm đường hay mật hoặc rượu để làm ra thành phần.
Dược liệu dùng phải chế biến (thái, bào, sao, tẩm...) theo yêu cầu từng loại. Số lượng nước dùng không quá số lượng cần thiết để rút hoạt chất, thường gấp 4 đến 6 lần trọng lượng dược liệu vì nếu dùng nhiều nước quá thì thời gian cô phải kéo dài, sức nóng và không khí làm hỏng phẩm chất thuốc.
Thời gian đun cũng tuỳ theo dược liệu: thân rễ cứng 6-8 giờ, lá cành nhỏ 4-6 giờ cho 1 lần nấu 20 kg dược liệu.
Khi cô, hoặc khi cô gần được phải cô cách thuỷ ở nhiệt độ thấp (đối với loại cao đặc).
Dụng cụ dùng nấu cao thường là thùng nhôm hoặc đồng không nên dùng đồ sắt, gang.
Đông y chia các dạng cao nước ra làm 2 loại:
1. Cao lỏng: 1ml nước cao tương ứng với 1g hay 4-5g dược liệu khô, có khi đến 10g.
2. Cao đặc: có độ đặc sền sệt (ít dùng).
Cao lỏng: bảo quản rất khó, thường bằng mật, đường hay rượu với 1 số lượng tuỳ theo tính chất của dược liệu, đóng gói từng liều nhỏ, đựng trong lọ nút kín, đã được tiệt trùng.
Đông y rất thường dùng cao nước để trị bệnh mãn tính, làm thuốc bổ.
Nấu cao nước rất phức tạp, tuỳ theo từng bài mà bào chế cho thích hợp. Dưới đây, xin giới thiệu bào "cao Trâu cổ" để làm điển hình.
Thành phần:
Trâu cổ 20 kg
Đậu đen tồn tính 4 kg
Đường cát trắng 3.2 kg
Rượu đế 4 lít
Nước vừa đủ
Điều chế:
Thân Trâu thái nhỏ, mỏng rửa sạch phơi khô cho vào thùng cài phên để khỏi bồng. Đổ nước ngập dược liệu trên 10 cm, đun sôi.
Đậu đen: Đổ ngập nước đun sôi đến nhừ mềm, lọc qua vải thưa, lấy nước tiếp vào thùng Trâu cổ. Đun sôi đều lửa trong 6 giờ thỉnh thoảng thêm nước sôi cho đủ mức nước cũ và đảo dược liệu trong thùng, chắt lấy nước, lọc qua vải, để lắng 3-4 giờ, gạn lấy nước thứ nhất. Cô dần nước này lại. Bã còn lại, đổ ngập nước sôi đun trong 4 giờ: chắt, lọc, để lắng, gạn lấy nước thứ 2.
Dồn 2 nước lại, lấy ra 2 lít để riêng, rồi đem cô chỗ còn lại cho đến khi còn 4 lít cao nước (1ml = 5g dược liệu thô).
Lấy 2 lít nước cao đã để riêng cho vào nồi nhôm khác, cho 3.2 kg đường kính vào, đun sôi, quấy cho tan, lọc kỹ. Lấy nước đường này cho vào 4 lít cao nước nói trên, để nguội rồi pha vào 4 lít rượu trắng. Để lắng. Thành phẩm: 10 lít.
Đóng vào chai 120ml (đã tiệt trùng), gắn sáp. Dán nhãn. Để nơi râm mát.
Viện Đông y
