Tại các vườn cảnh và công viên thường trồng một số cây cảnh đẹp nhưng lại có chất độc có thể gây ngộ độc nguy hiểm nếu ta ăn phải hoa, lá hoặc quả của chúng. Đó là cây hoa Trúc đào và người anh em cùng họ của nó - cây Thông thiên.
Trúc đào (tên khoa học là Nerium odorum Soland) là một cây cao khoảng 5-6m, thuộc họ Trúc đào (APOCYNACEAE), lá mọc vòng 3 cái một, hình mác hẹp, hoa màu hồng tươi (cũng có loại hoa trắng hay vàng) mọc thành chùm ở ngọn cành, nở rộ vào mùa hè, từ tháng 5 đến tháng 7.
Toàn cây chứa một nhựa đục, đắng và độc, đã từng gây ra những vụ ngộ độc đáng tiếc, đặc biệt là lá cây. Trong lá có 4 glucoziD, quan trọng nhất là Aleandrin tức Neriolin. Chất này có tác dụng trợ tim nhưng ở liều rất nhỏ, nếu quá liều sẽ gây ngộ độc chết người. Nó đã được xếp vào loại độc dược. Trong y học, người ta cũng đã dùng lá cây này để chiết chất Neriolin pha rượu, uống từng giọt để chữa bệnh tim, với sự hướng dẫn và theo dõi của thầy thuốc.
Độc tính của Trúc đào đã được biết từ lâu. Tại châu Âu, người ta đã kể những trường hợp bị ngộ độc do ăn chả nướng xuyên bằng cành Trúc đào ở đảo Corse nước Pháp, hoặc do uống nước đựng trong chai nút bằng gỗ Trúc đào, uống nước suối có lá Trúc đào rụng xuống, …
Người bị ngộ độc Trúc đào thường đau bụng nhiều, buồn nôn và nôn, hỗn loạn về hô hấp, tuần hoàn, đồng tử mở to, có thể bị co giật, tim bị ảnh hưởng nặng nề có thể gây tử vong. Chất độc này ở liều nhỏ cũng có thể gây nôn mửa, chóng mặt, bải hoải, người xỉu đi.
Thông thiên (tên khoa học là Thevetia peruviana (Pers) K Schum) cũng thuộc họ Trúc đào (APOCYNACEAE).
Đây là một cây nhỏ, cao 3-4m, trên cành có nhiều vết sẹo do lá rụng để lại. Hoa Thông thiên to đẹp, màu vàng tươi mọc thành xim ngắn ở kẽ lá gần ngọn (xem ảnh bìa CTQ92). Quả hạch, tròn, chắc, khi chín màu đen. Toàn cây có nhựa mủ trắng. Thông thiên ra hoa vào tháng 5-6, có quả vào tháng 9 -10. Cây này được nhân dân ta trồng làm cảnh ở nhiều nơi, nhất là các vườn hoa, vườn cảnh gia đình.
Cũng như Trúc đào, trong cây Thông thiên có chứa chất độc ảnh hưởng đến tim, có thể gây ngộ độc nặng chết người giống Trúc đào. Nhân hạt cây này và hoạt chất Thevetin chiết từ nhân hạt (thu hái từ những quả chín, đập vỡ, lấy nhân) được y học dùng làm thuốc chữa suy tim nhưng với liều rất nhỏ tính theo giọt (thường chỉ dùng mỗi ngày 30–60 giọt dung dịch Thevetin).
Như vậy Trúc đào và Thông thiên là những cây hoa đẹp nhưng là những thực vật độc cần chú ý để phòng để tránh những chuyện đáng tiếc xảy ra (nhất là với trẻ em).
Kim Minh (CTQ số 94)
