Thuốc thanh nhiệt dùng để chữa các bệnh chứng nhiệt lý nghĩa là bệnh đã vào trong tạng phủ như: Huyết nhiệt sinh thổ huyết, chảy máu cam, đái ra máu, động thai, áp huyết cao gây đau đầu - Bí đại tiện do tân dịch khô kiệt (không do sốt cao) hoặc các bệnh viêm nhiễm do vi khuẩn, vi rút gây ra như sốt xuất huyết Dengue - viêm não B. bạch hầu, viêm gan hoàng đản, viêm màng tiếp hợp cấp, Rắn cắn vv.. Các vị thuốc trong nhóm thanh nhiệt lên tới trên 70 vị có nguồn gốc thực vật và động vật.
3 loại thuốc thanh nhiệt
- Thanh nhiệt giáng hoả: (còn gọi là tả hoả hay hạ hoả): chữa chứng sốt cao 39-40 độ C ra nhiều mồ hôi, khát nước, có khi mê man, kinh phong ...
- Thanh nhiệt lương huyết: Chữa bệnh do huyết nhiệt sinh ra có khi nôn ra máu, chảy máu cam, đái ra máu, động thai, sốt kéo dài...
- Thanh nhiệt giải độc (còn gọi là tiêu độc ) chữa các bệnh viêm nhiễm do vi khuẩn, vi rút hoặc nhiễm độc như: ong đốt, rắn cắn, ngộ độc thức ăn ...
Để tác dụng chữa bệnh được phát huy nhanh chóng và an toàn cho người bệnh cần phân biệt để phối hợp các loại thuốc thanh nhiệt trong một phương thuốc. Ví dụ chữa sốt xuất huyết Dengue phải phối hợp thuốc thanh nhiệt giáng hoả như: Thạch cao, Chi tử, Cối xay... với thuốc thanh nhiệt lương huyết như: Sinh địa, Cỏ nhọ nồi, Bạch mao căn... với thuốc thanh nhiệt giải độc như : Kim ngân hoa, Liên kiều, Xuyên tâm liên... Khi sốt đã hạ xuống còn 37- 38 độ C thi phải bỏ Thạch cao ngay và dùng tiếp bài thuốc cho đến khi khỏi.
Trường hợp không dùng thuốc thanh nhiệt
- Tỳ vị hư hàn (hay đi ỉa chảy)
- Thực hàn trong - giả nhiệt ngoài. (chân hàn giả nhiệt)
- Sản phụ huyết hư sinh ra sốt, khó chịu.
- Sốt nhẹ về chiều (âm hư hoả vượng)
- Ngoại cảm chưa chữa xong (Biểu tà chưa giải hết)
Vị thuốc thanh nhiệt không được dùng đối với
- Phụ nữ có thai : Rễ cỏ tranh ( Bạch mao căn), Mẫu đơn bì - Dạ minh sa, Tê giác.
- Dương hư: Thạch cao, Sinh địa
- Ngoại cảm phong hàn: Địa cốt bì, Ngân sài hồ.
Chứng minh tác dụng của thuốc thanh nhiệt theo y học hiện đại
- Ức chế Histamin và Acetyl cholin ( nguyên nhân gây dị ứng và phản ứng quá mẫn ở người bệnh): các thuốc thanh nhiệt giải độc như: Kim ngân hoa, Bồ công anh, Sài đất, Thổ phục linh, Hoàng cầm, Hoàng bá, Hoàng liên , Phèn đen, Diếp cá, Nhân trần và các thuốc thanh nhiệt giáng hoả như: Chi tử, Tri mẫu, Thạch cao, Lá sen... đều có tác dụng ức chế Histamin và Acetyl cholin ( Theo Lê Khánh Trai và cộng sự:)
- Ức chế men Polyphenol- oxydaza: khi mắc bệnh nhiễm khuẩn thì hoạt tính men Polyphenoloxydaza tăng cao trong huyết thanh người bệnh. (Theo Ngô Văn Thông và Trần Văn Hiền)
Mỗi vị thuốc có một mức độ ức chế men Polyphenoloxydaza khác nhau. (với cùng nồng độ flavonoid toàn phần) ví dụ: Kim ngân hoa: 11%, Diếp cá:13,5%, Xạ can 3% - Khi tăng nồng độ flavonoid, mức độ ức chế men Polyphenoloxydaza cũng tăng theo : Ví dụ: Kim ngân hoa tăng đến nồng độ 8mg flavonoid/ml, tỷ lệ ức chế men tới 66,8%
- Tác dụng ức chế vi rút trong đó có HIV: Các nhà khoa học Trung Quốc đã khảo nghiệm các thảo dược có tác dụng ức chế HIV trong đó có Kim ngân, Bồ công anh, Khổ sâm, Đại thanh diệp (lá chàm nhuộm), Bản lam căn (rễ chàm), Quán chúng, Xuyên tâm liên.... là các vị thuốc thanh nhiệt
Caythuocquy.info.vn
