Thận, trong Đông y, là 1 trong 5 tạng của cơ thể (tâm, can, tỳ, phế, thận). Thận có nhiều chức năng: tàng tinh, chủ cốt tủy... Đông y có những bài thuốc để bổ thận.
Thận âm hư: trong các bệnh của thận, nếu vì âm hư thì có những triệu chứng chủ yếu như: di tinh, ù tai, răng lung lay, lưng đau hoặc lưng đùi ê ẩm, thậm chí còn liệt dương nữa. Có khi cũng có thể ảnh hưởng đến tạng phủ khác. Ví dụ: vì thận âm hư kém làm cho can hỏa quá mạnh, miệng ráo, cổ khô, đầu choáng, mắt hoa, mặt hồng hồng, tai đỏ, trong tai chảy mủ, không nghe được. Nếu ảnh hưởng đến phế, sẽ thấy các chứng ho hắng, ho ra máu, nóng về đêm, đổ mồ hôi trộm, người gầy mòn, đó là vì âm hư hỏa vượng, đốt lên phế kim.
Thận thuộc thủy, tâm thuộc hỏa, thủy và hỏa cần phải giúp đỡ lẫn nhau. Nếu thận âm hư mà tâm hỏa bùng lên thì tâm thần không yên, sinh ra chứng không ngủ. Trái lại, tâm thần không yên hoặc thần khí suy nhiều cũng rất dễ liên cập đến bệnh của thận, sinh ra chứng di tinh, ù tai, đau lưng.
Bài thuốc Lục vị địa hoàng hoàn chữa thận âm hư:
- Thục địa (320g), Hoài sơn(160g), Sơn thù (160g), Phục linh (120g), Trạch tả (120g), đơn bì (120g).
Cách dùng: tán thành bột, luyện mật viên bằng hạt ngô đồng, lúc đói uống với nước nóng 3 viên. Cách dùng gần đây hoặc làm thành thuốc thang, sắc nước uống, gọi là Lục vị địa hoàng thang, hoặc làm thành thuốc hoàn.
Công dụng: tư âm, bổ thận.
Chủ trị: thận âm không đủ, hư hỏa bốc lên, eo lưng đầu gối mỏi rũ rượi, sưng nóng tê đau, đầu mắt choáng váng, tai ù tai điếc, tự đổ mồ hôi, đổ mồ hôi trộm, di tinh, mộng tinh, đái ra từng giọt, lưỡi ráo, họng đau, răng lung lay, gót chân đau.
Thận dương hư: thận dương hư thì tinh khí không nhiếp suy được thường có những chứng tinh lạnh, hoạt tinh, liệt dương, hoặc lưng đùi cảm thấy lạnh, 2 chân yếu liệt. Thận dương kém không hóa được thủy, thì có thể làm cho thủy khí đình tụ lại, tiểu tiện không lợi, môi nhợt, thậm chí sinh ra phù thũng, đầy bụng. Ngoài ra những chứng đi tả lúc gần sáng cũng là vì thận dương hư yếu, không thể làm cho tỳ thổ ấm được, đến nỗi công năng chuyển vận thủy khí và tiêu hóa đồ ăn của tỳ vị bị giảm sút, lại có chứng “thận tiêu”, miệng khát uống nước nhiều, tiểu tiện cũng đi nhiều, uống một phần đi tiểu hai phần là do thận dương suy kém quá: không thể phân hóa được thủy dịch mà gây nên. Nếu thận hư không thể nạp được khí, khí nghịch nên thoát ra, phát sinh chứng trạng 2 chân lạnh, khí nghịch suyễn thở, thậm chí trán đổ mồ hôi, mu bàn chân sưng phù thế là bệnh đã đến lúc nguy kịch.
Bài thuốc Bát vị hoàn chữa thận dương hư:
- Thục địa (320g), Sơn thù du (160g), Hoài sơn (160g), Trạch tả (120g), Phục linh (120g), Mẫu đơn bì (120g), Quế nhục (40g), Phụ tử nướng (40g).
Cách dùng: tán bột, luyện với mật hoàn bằng hạt ngô đồng, uống với rượu 15 -20 viên, ngày uống 2 lần. Cách dùng gần đây: mỗi lần uống 3 đồng (12g), ngày uống 1 - 2 lần, với nước nóng hoặc nước muối nhạt.
Công dụng: ôn bổ thận dương.
Chủ trị: thận dương không đủ, eo lưng đau, chân mềm, nửa người trở xuống thường có cảm giác lạnh, bụng dưới co thắt, tiểu tiện không lợi, hoặc tiểu tiện nhiều, mạch xích yếu nhỏ, và các chứng cước khí, đàm ẩm, tiêu khát, chuyển bào.
BS. NGÔ VĂN TUẤN
