Sỏi đường niệu do sự kết tụ các chất bất thường trong nước tiểu.
Việc di chuyển sỏi trên đường niệu gây ra những cơn đau dữ dội. Điều trị sỏi tiết niệu đòi hỏi phân biệt rõ loại sỏi để có thuốc thích hợp và phòng tái phát.
Sỏi urate: Thường gặp ở người ăn nhiều, to béo hoặc mắc bệnh gút (thống phong).
Bài thuốc: Dây tơ hồng (sao vàng) 30g, Thổ phục linh 20g, củ Mài (sao vàng) 30g, Tỳ giải 30g, Mã đề thảo 16g, hạt Sen (sao vàng) 20g. Các vị sắc với 1 lít nước, sắc 2 lần, cô lấy 500ml, chia uống 3 lần lúc đói. Uống dài ngày mới có kết quả.
Lưu ý: Người bệnh cần hạn chế thức ăn có nhiều purin làm tăng pH nước tiểu như cật bê, cật heo, gan, tôm, ốc, cá chày, thịt bê, các loại cá thịt bị ươn, nấm các loại. Hạn chế uống thuốc làm tăng pH nước tiểu như citrate natri, bicarbonate natri. Kết hợp điều trị Tây y làm tan sỏi bằng thuốc: piperazine, carbonate lithium. Allopurinol là thuốc ngăn cản chuyển hóa purin thành acid uric bằng cách ức chế men xathium oxidaza.
Sỏi phosphate: Gặp ở người hay xúc động, uống nhiều thuốc kiềm trong điều trị loét dạ dày, pH nước tiểu thường 6,5 - 6,8.
Bài thuốc: Lấy 1 quả Dứa khoét 1 lỗ trong lõi, cho 25g phèn chua, đậy lại bằng miếng khoét, dùng tăm tre cố định. Nướng nhỏ lửa khoảng 30 phút, lấy ra ép lấy nước, chia uống nhiều lần trong ngày. Uống 10 ngày. Sau 1 tháng, kiểm tra, nếu vẫn còn sỏi, uống tiếp 1 đợt nữa.
Lưu ý: Người bệnh nên ăn nhiều thịt, giảm ăn rau; uống gel nhôm để hạn chế hấp thu phosphate vào máu. Kiêng ăn: Cacao, Đậu nành, đậu Hòa Lan, đậu Pois, gan, nấm mèo, cá mòi, cá thu, cá rô, cá đối, bơ. Kết hợp điều trị Tây y bằng thuốc tan sỏi: Amoni chlorua 3 - 6g/ngày; amoni mandelate 9-12g/ngày; vitamin C; methionne 8-12g/ngày.
Sỏi oxalate: Là sự kết hợp chuyển hóa không trọn vẹn của hydratcarbon kết hợp với các bệnh kiết lỵ hay giun sán. Dùng một trong các bài:
- Bài 1: Dây lá Kim tiền thảo. Dùng dây lá tươi 100g, rửa sạch giã nhỏ, thêm 1 lít nước, lọc vắt lấy nước, cho uống trong ngày. Hoặc sắc với 2 lít nước lấy 1 lít chia 3 lần uống trong ngày. Uống đến khi khỏi bệnh.
- Bài 2: Hoạt thạch 20g, Cam thảo 3g, Hỏa tiêu 20g. Các vị nghiền nhỏ, ngày uống 2 lần, mỗi lần 2g, chiêu bằng nước sắc Kê nội kim 15g.
Lưu ý: Người bệnh nên hạn chế ăn các loại có nhiều oxalate như Dưa leo, Củ cải đỏ, Măng tây, Dâu tây, trà đặc. Nên ăn ít chất bột hoặc chất béo. Kết hợp điều trị Tây y bằng thuốc tan sỏi: citrate magnesium 0,5 - 1g/ngày; oxid magnesium 0,5 - 1g/ngày; sinh tố B1, B6 để chuyển hóa hydratcarbon.
Sỏi cystin: Nguyên nhân do dùng nhiều loại thức ăn làm tăng pH nước tiểu.
Dùng bài thuốc: Thạch vĩ 8g, Xa tiền tử 12g, Hoạt thạch 12g, Cam thảo 4g, Cù mạch 8g, Đông quỳ tử 8g, Kim tiền thảo 30g, Kê nội kim 10g, Xuyên sơn giáp 10g, Vương bất lưu hành 15g, Tục đoạn 15g, Đỗ trọng 10g, Tang ký sinh 15g, Hồ đào nhục 15g. Sắc uống ngày 1 thang. Uống 20 ngày.
Sỏi calcium: Các chất trên kết hợp với calcium để tạo sỏi. Đề phòng sỏi tái phát, phải kiêng các thức ăn có nhiều calcium: Xà lách, Hạt dẻ, Cải xoong, rau Dền, rau Diếp, rau Đay, Vừng đen, Đậu nành, Đậu trắng, Trứng, Sữa, Socola, Cua, Sò, Hến, xương hầm...
Người nằm bất động lâu ngày thường hay bị táo bón, có nhiều yếu tố kết hợp sinh sỏi (nhiễm trùng, loãng xương) nên phải cho uống nhiều nước, tránh táo bón, hạn chế các thức ăn nhiều calcium, tránh để nhiễm trùng, làm giảm pH nước tiểu bằng các loại thuốc và cho vận động tay chân sớm. Dùng một trong các bài:
- Bài 1: Hải kim sa 15g, Kim tiền thảo 15g, Xa tiền tử 10g, Mộc thông 8g, Bạch linh 10g, Thanh bì 10g, Trần bì 10g, Hoạt thạch 15g, Hổ phách mạt 3g. Sắc uống ngày 1 thang. Uống 15-20 ngày.
- Bài 2: Râu ngô 40g, Mã đề thảo 60g, Cỏ mực 40g, Rễ cỏ tranh 20g. Sắc uống ngày 1 thang. Có thể dùng tươi: sắc với 2 lít nước lấy 1 lít, lọc chia uống 3 lần, uống khi đói.
