Khí hậu nóng ẩm, ra mồ hôi nhiều… của mùa hè là điều kiện thuận lợi làm bùng phát một số bệnh ngoài da. Vậy đó là những bệnh nào và xử trí đúng các bệnh này ra sao?
Bệnh chốc
Nguyên nhân gây chốc là do liên cầu và tụ cầu, rất thường gặp ở trẻ em, có khi ở cả người lớn. Vị trí xuất hiện thường ở vùng đầu mặt sau có thể lan ra thân mình, tay chân. Bệnh lây lan rất mạnh trong nhà trẻ và khu dân cư. Thương tổn là những phỏng nước hóa mủ rất nhanh, dập vỡ tạo vảy tiết màu vàng khi khỏi bong vảy da không để lại sẹo vì phỏng nước mọc rất nông trên lớp thượng bì. Nếu bệnh không được điều trị sẽ xuất hiện nhiều tổn thương xung quanh làm bệnh nhân ngứa ngáy, khó chịu, gãi nhiều gây nên mụn nước như rôm ở rìa thương tổn gọi là chốc chàm hóa rất khó chữa. Nếu trẻ bị suy dinh dưỡng bệnh lâu khỏi và loét sâu thành chốc loét khi lành sẽ để lại sẹo.
Biến chứng của bệnh chốc hay gặp là chàm hóa. Một biến chứng nguy hiểm cho trẻ là viêm cầu thận cấp nhưng ít gặp. Chốc lở ngoài da chớ coi thường, cần phải điều trị sớm để tránh các biến chứng kể trên.
Trên thực tế, rất nhiều người nhầm chốc với bệnh thủy đậu đã kiêng không cho trẻ tắm làm bệnh trầm trọng hơn.
Để điều trị bệnh chốc, tại chỗ bôi một trong các thuốc sát khuẩn sau: Castellani, milian, xanh metylen ngày 2-3 lần. Thuốc có tác dụng diệt khuẩn và làm khô thương tổn. Khi tổn thương khô bôi một trong các loại mỡ kháng sinh như fusidin, foban, bocidate, mỡ tetraxycline. Thuốc có tác dụng mềm vảy diệt khuẩn nhanh lành tổn thương. Tắm rửa bằng physiogel, xà phòng lifeboy, hoặc nước lá sài đất, kim ngân. Việc tắm rửa vệ sinh là một khâu rất quan trọng trong quá trình điều trị chốc; toàn thân có thể uống uống một trong các kháng sinh sau: Clamoxyl, cloxilan, cloxaciclin hoặc dicloxacillin, uống trong 7 ngày. Liều lượng tùy vào cân nặng của bệnh nhân. Nếu bị chốc chàm hóa phải uống thêm thuốc kháng histamin, và tại chỗ đắp dung dịch Jarish.
Khi trẻ bị chốc, cha mẹ cần đưa con đến cơ sở y tế để được khám và điều trị đúng.
Nấm da hay hắc lào là bệnh thường gặp ở các nước nhiệt đới nóng ẩm, môi trường vệ sinh kém tạo điều kiện cho bệnh phát triển và lây lan. Triệu chứng thường gặp nhất của bệnh là xuất hiện những đốm da tròn, đổi màu và rất ngứa.
Bệnh nấm da
Nấm da hay hắc lào là bệnh thường gặp ở các nước nhiệt đới nóng ẩm, môi trường vệ sinh kém tạo điều kiện cho bệnh phát triển và lây lan. Triệu chứng thường gặp nhất của bệnh là xuất hiện những đốm da tròn, đổi màu và rất ngứa. Khi bệnh không được điều trị đúng sẽ dễ dàng bị bội nhiễm vi khuẩn, dẫn đến việc điều trị khó khăn hơn và ảnh hưởng nhiều đến thẩm mỹ cũng như chất lượng cuộc sống.
Căn nguyên do 3 chủng loại chính có tên gọi là trichophyton, epidermophyton và microsporum là loại nấm sợi sinh sản bằng bào tử, chúng được lây từ người sang người, từ đất cát sang người và từ súc vật sang người. Món ăn ưa thích của chúng là biểu bì da, móng và tóc (tế bào sừng nói chung). Chúng phát triển và nhân lên rất nhanh, lan rộng ra xung quanh tạo thành hình ly tâm, hay hình vòng cung, gồm các mụn nước nhỏ, vảy da xếp thành hình như vẽ bản đồ, có xu hướng lành giữa. Bệnh ngứa ngáy rất khó chịu nhất là khi thời tiết nóng ẩm ra nhiều mồ hôi.
Nếu không chữa trị bệnh có thể nhiễm trùng thứ phát thành mụn nhọt, áp xe, hoặc gãi nhiều làm da dày, lở loét gọi là eczema hóa hoặc liken hóa rất khó chữa. Bệnh nhiễm vào nang lông tóc có thể gây viêm nang lông, rụng tóc, trứng tóc; nhiễm nấm vào móng làm móng dày lên và mủn mục giống như vảy nến thể móng, chữa trị lâu dài và tốn kém. Tùy theo vị trí của tổn thương nấm trên cơ thể mà có tên bệnh khác như nấm bàn chân, nấm bẹn, nấm thân, nấm vùng râu tóc, nấm móng, nấm mặt.
Một số thuốc có thể dùng để trị bệnh này là dùng các thuốc chống nấm như: Ketoconazole, itraconazole(sporal), fluconazole, clotrinazole, lamisil, gricin… người bệnh bôi và uống theo đúng chỉ định của bác sĩ.
Cách phòng bệnh nấm da trong mùa hè là tăng cường vệ sinh cá nhân không dùng chung khăn tắm, quần áo, tất, dày dép; không ngủ chung giường với người bị nấm, không bế chó mèo cảnh, tắm bằng xà bông diệt nấm như SAS Tid hoặc bằng chanh. Khi thấy ngứa ngáy, trên da có sẩn, mụn, vảy da nghi ngờ nên đi khám để điều trị kịp thời.
Viêm da do côn trùng cắn, đốt
Các loài côn trùng hay cắn, đốt gây bệnh ở da là: Bọ chét, kiến, ghẻ, ve, muỗi, ong… Bệnh thường có biểu hiện sưng nề, ngứa tại chỗ bị cắn, đốt, làm người bệnh khó chịu thậm chí mất ngủ, ảnh hưởng đến sức khỏe chung và tâm lý bệnh nhân. Nhiều trường hợp côn trùng có nọc độc như ong, bọ cạp khi cắn, đốt có thể gây phản ứng dị ứng tức thời như sốc phản vệ, có thể nguy hiểm tới tính mạng bệnh nhân. Tùy thuộc nguyên nhân do loài côn trùng nào mà có biểu hiện triệu chứng ngoài da khác nhau. Thông thường các biểu hiện hay gặp là: Các ban đỏ, sẩn đỏ tại vị trí bị cắn, đốt. Tại trung tâm tổn thương có thể thấy bị hoại tử, đóng vảy hoặc có vết cắn, đốt. Vùng da và mô xung quanh thường tấy đỏ, sưng nề. Vị trí thường là ở tay, chân, vùng da hở. Người bệnh thấy ngứa, đau rát hoặc nhức buốt tùy thuộc loài côn trùng, số lượng và diện tích tổn thương da. Trường hợp nặng, sốc phản vệ cần điều trị cấp cứu tích cực theo đúng phác đồ điều trị sốc phản vệ. Các trường hợp nhẹ hơn điều trị bằng các loại thuốc uống và bôi tại chỗ dưới đây:
Vết thương do kiến ba khoang cắn.
Thuốc bôi tại chỗ có thể dùng như: Các loại dung dịch làm mát da, dịu da (hồ nước, dung dịch jarish); dung dịch màu sát khuẩn (milian, castellani, xanh methylen, thuốc tím pha loãng, dùng cho các tổn thương bị viêm, nhiễm khuẩn); kem chống ngứa (promethazin, moz-bite, eurax: thường được dùng cho các vết ngứa do kiến, bọ chét, muỗi cắn, các tổn thương ngứa trong bệnh ghẻ); kem, mỡ có corticoid (hydrocortisone, triamcinolon: có tác dụng chống viêm, chỉ định cho các tổn thương bị phù nề, viêm tấy nhiều, bôi ngày 1-2 lần. Tuy nhiên thuốc dạng này không được sử dụng kéo dài, thông thường dùng trong vòng 2 tuần. Không dùng thuốc chứa corticoid loại mạnh để bôi lên các vùng da mỏng, vùng nếp gấp, vùng mặt); kem, mỡ kháng sinh kết hợp corticoi (thường được dùng cho các tổn thương viêm, nhiễm trùng, khi tổn thương khô. Không bôi thuốc dạng này khi tổn thương còn đang chảy dịch (dùng thuốc màu). Bôi thuốc ngày 2 lần).
Thuốc uống có thể sử dụng: Kháng histamin (chống ngứa), corticoid toàn thân (chống viêm) thường dùng trong các trường hợp nặng.
Để phòng bệnh, nên hạn chế đi vào các vùng cây cỏ rậm rạp nhiều côn trùng, nhà ở nên có lưới ngăn côn trùng hoặc đóng cửa khi trời mưa. Quan sát kiểm tra kỹ đồ vật trước khi dùng, mặc đồ dài, đồ bảo hộ nếu phải lao động, làm việc trong môi trường nhiều côn trùng. Đến cơ sở y tế và điều trị kịp thời khi bị côn trùng cắn, đốt.
Phát ban da do ánh sáng
Bệnh phát ban đa dạng do ánh sáng là một bệnh da mắc phải nhưng cơ chế bệnh sinh chưa thực sự rõ ràng, tuy nhiên nguyên nhân quan trọng là phơi nhiễm nhiều với ánh nắng. Bệnh thường khởi phát vào mùa hè, xuất hiện các ban, sẩn đỏ, các sẩn - mụn nước, thậm chí có bọng nước ở vị trí da hở như mặt, cổ vùng tam giác cổ áo, cánh tay, cẳng tay và mu tay, mu chân.
Ngứa khi ánh nắng mặt trời chiếu vào.
Tổn thương thường xuất hiện sau vài ngày đến vài tuần tiếp xúc với ánh nắng, và có thể giảm sau 1 vài ngày khi ngừng tiếp xúc. Các thương tổn da thường kèm theo các biểu hiện ngứa, có thể hơi rát bỏng, châm chích.
Vấn đề quan trọng nhất trong điều trị phát ban đa dạng do ánh sáng đó là tránh nắng: Sử dụng các biện pháp tránh nắng bằng cách đội mũ rộng vành, đeo kính râm, bịt khẩu trang, mặc quần áo dài và che kín hết toàn thân. Sử dụng kem chống nắng có độ chống nắng từ 30 trở lên kèm theo các biện pháp che chắn trên sẽ đạt hiệu quả tốt hơn.
Sử dụng thuốc điều trị phát ban đa dạng do ánh sáng bao gồm điều trị tại chỗ và điều trị toàn thân. Các thuốc bôi tại chỗ có thể sử dụng là kem corticoid loại nhẹ và vừa như: Hydrocortisone, Triamcinolon…, kem chống ngứa kháng histamin như Promethazin… trường hợp nặng cần dùng cả thuốc đường uống như: Steroid, thuốc kháng sốt rét tổng hợp, một số loại vitamin, thuốc ức chế miễn dịch…
Tia UVA và UVB được sử dụng trong liệu pháp tăng cường khả năng dung nạp của da với ánh sáng. Chiếu liều tăng dần giúp da thích nghi và dung nạp dần. Ngoài ra, UVA và UVB còn có tác dụng ức chế miễn dịch tại chỗ, giảm phản ứng viêm tại chỗ của da.
BS. Xuân Khoát - BS. Tuấn Anh
